چکیده:
تجربه کشورهایی که بازار برق را خصوصیسازی کردهاند،نشان داده است فرض رقابت ایجاد یک بازار برق رقابتی به صورت طبیعی و خودکار همیشه صادق نیست.یکی از مهمترین نگرانیهای تنظیمکنندگان بازار، افزایش و نوسانات قیمت مبادلهشدهی برق است که ریشه در سوء استفاده از قدرت بازار توسط بازیگران دارد. قدرت بازار عبارت است از توانایی یک فروشنده(یا عرضهکننده)یا جمعی از فروشندگان انرژی در افزایش قیمت برق به سطحی بالاتر از مقدار رقابتی آن برای مدتی قابل توجه،به طوری که سود بیشتری را برای بازیگر مذکور به همراه داشته باشد.به منظور شناسایی توانایی بازیگران و آگاهی از میزان قدرت بالقوه و یا بالفعل آنها در بازار،شاخصهایی تعریف میشوند که به وسیله آنها میتوان پایش بازار برق را به صورت کارآمدتری به انجام رساند.هدف از این مقاله،تمرکز بر روی آن دسته از شاخصهای قدرت بازار است که به ارزیابی میزان رقابتی بودن بازار میپردازد.تحلیل شاخصهای فوق و رصد نمودن آنها برای آزادسازی برق و هرچه رقابتیتر بودن آن ضروری است.در این شاخصها فارغ از نوع جایگاه و رفتار هریک از بازیگران بازار،به شکل و ساختار کلی پرداخته میشود.روش پژوهش کاربردی و بر حسب روش جمعآوری اطلاعات،توصیفی-تحلیلی و از نوع مطالعهی موردی با هدف آزمون مدل است.ابزار گردآوری اطلاعات اسناد مصرف برق سال 1386 در نیروگاههای کشور است.نتایج پژوهش نشان داد،بازار برق ایران در برخی نقاط کشور و نیز در برخی از ساعات از مقادیر آستانه خود تجاوز کرده و این نشاندهندهی وجود بازار متمرکز و غیر رقابتی است.در پایان پیشنهادهایی به منظور مکانیابی بهینه نیروگاهها برای حل این مشکل ارایه شده است.
خلاصه ماشینی:
"به علت انتخاب مطالعهی موردی از دادن هرگونه فرضیه خودداری میشود و به جای آن سه سؤال زیر در این مطالعه موردی آورده شده است: 1-میران شاخص HHI چه وضعیتی دارد؟ 2-میران شاخص LHHI چه وضعیتی دارد؟ 3-میران شاخص RSI چه وضعیتی دارد؟ 3-روششناسی پژوهش پژوهش حاضر از نظر نوع هدف کاربردی است؛زیرا به دنبال شناخت وضعیت رقابتی بازار برق ایران هستیم و از نظر روش گردآوری دادهها و اطلاعات از نوع توصیفی است.
بر این اساس،بازار ایران 51 ناحیه جداگانه دارد؛بنابراین میتوان مقادیر شاخص HHI را برای هرناحیه،با لحاظ کردن تمامی نیروگاههای آن ناحیه مشخص،به دست آورد که به آن شاخص LHHI گفته میشود که نشاندهنده میزان تمرکز بازار در ناحیه مورد نظر است.
نگاره 2:نگاره LHHI ساعتی برای ناحیه تهران (به تصویر صفحه مراجعه شود) همان طور که در نگاره مشخص است،در تاریخ 68/10/10 عدد HHI بالاتر از عدد 0081 است که نشاندهنده بازار به شدت متمرکز در این ساعات سال است.
به عبارتی دیگر،آیا در ساعاتی که این شاخصها از مقدار آستانه خود تجاوز کردهاند،قیمت تسویه بازار هم دچار تغییرات شده است یا خیر؟ نتایج مقدار همبستگی شاخصهای HHI و RSI بازار با قیمت تسویه بازار در مورد مطالعه شده(بازار برق ایران در سال 6831)به ترتیب برابر 0/3568 و 0/6766 به دست آمده است.
همان طور که نشان داده شد، مقادیر این شاخص برای ناحیه تهران،در مواقع خاص،که اختلاف میان میزان عرضه و تقاضا به حداقل خود میرسد،از مقادیر آستانه خود تجاوز کرده است،که نشاندهنده وجود بازار متمرکز و غیر رقابتی در این ناحیه است و میتواند سرمنشأ بروز قدرت بازار در نزد بازیگران شود."