چکیده:
واقعهی عاشورا از مهمترین وقایع مربوط به خاندان پیامبر بزرگ اسلام است که در بسیاری از دورههای نگارگری در ایران مورد توجه هنرمندان قرار گرفته است. در دورهی صفویه پس از آنکه تشیع مذهب رسمی ایران گردید، شیعیان پس از مدتها آزادی و ثبات و امنیت یافتند.در پرتو این امنیت که به واسطهی حکومت شیعی ایجاد شده بود فرهنگ و هنر رشد و نمو یافت و هنر اسلامی نیز در همه شاخههای هنر گسترش پیدا کرد. نگارگری و نقاشی مذهبی به خدمت مصور کردن نسخههای مربوط به اهل بیت رسول در آمد و نسخ مذهبی بسیاری در این دوره مصور شدند. روضه الشهدا و حدیقه الشهداء نیز نسخی هستند که در این دوره در پی رشد و رونق هنرها مصور شدند.حدیقه الشهداء شرحی ترکی بر نثر روضه الشهدا است.این نسخه کتابی درباره شهادتشناسی خاندان علی(ع)است و به لحاظ سبک به مکتب بغداد تعلق دارد.نسخ بسیاری 2Lاز آن در موزههای پاریس،بریتانیا،استانبول و نیویورک وجود دارد.در دورهی قاجار به دلیل تحولات پس از مشروطه نقاشی مذهبی عمدتا محدود به نقاشیهای عامیانهای میشد که اکثرا توسط نقاشان درباری و غیر حرفهای تهیه میشدند.از جمله روشهایی که برای تصویر کردن موضوعات و وقایع مذهبی استفاده شده است،روش نقاشی قهوهخانهای، نقاشی پشت شیشه،نقاشی دیواری و نقاشی در چاپ سنگی است.در تکنیک چاپ سنگی تصاویر مذهبی بسیار خلاصه و ساده جلوه داده شده است.ضرورت این نوع تکنیک ایجاب میکرده که نقاش تصویر خود را بدون سطح رنگی و تنها با کشیدن خطوط اصلی و هاشورهایی جهت فضا سازی ارائه دهد و تمامی نقش و نگارههای ظریف را با نقطه و هاشور اجرا نماید.در بسیاری از نقاشیهای این سبک واقعهی کربلا به تصویر کشیده شده است.
خلاصه ماشینی:
تصویر آرایی واقعهی عاشورا در نگارگری دورهی صفویه حکومت صفویان پس از چهارده قرن سلطهی سلسلهای ترکی- مغولی سرانجام در سال 709/1051 در ایران پایهریزی شد و چون نام مؤسس این سلسله صفی الدین و سماک یکی از مردان روحانی و معارف از فرقهی مذهبی صفوی در شمال ایران بود نام صفویان بر این سلسله نهاده شد و بدین ترتیب مذهب رسمی ایران را به شیعه تغییر داد اما حکومت صفویه از سال 749/0451 ساختار هنری ایران را دگرگون کرد.
2 از جمله کتب مصوری که در زمینهی واقعهی کربلا به وجود آمد، میتوان به روضه الشهدا اثر مولانا حسین کمال الدین حسین بن علی معروف به واعظ کاشفی نویسنده و واعظ فارسی اشاره کرد که به دستور و درخواست شاهزاده مرشد الدین عبد اللّه ملقب به سید میرزا داماد سلطان حسین بایقرا در سالهای(909-809)نوشته شده است.
در این تصویر امام حسین(ع)با صورت پوشیده و هالهی اطراف سرش درحالیکه توسط پیروانش همراهی میشود،در گوشهی بالای کادر نشان داده شده است.
این نگاره به این موضوع که صاحب اثر سعی بر بیان احساسش از راه به تصویر کشیدن شهادت سومین امام که رویداد مهم دیگری در تاریخ اسلام به خصوص برای شیعیان بود اشاره دارد.
هالههای نورانی گرد سر معصومین یا حالتی مدور یا متمایل به شکل بیضی و دایره داشته یا اینکه الهام گرفته از انوار خورشید بوده است که تمامی این نمادهای مذهبی دیگر بار در طول دوران نگارگری ایرانی به صنعت چاپ سنگی تکرار شده است.