چکیده:
در این مقاله براساس نظرات دستوریان سنتی و زبانشناسان در خصوص آنچه در جملات چهارجزئی به نام نهاد+مفعول+مسند+ فعل،امروز در مدارس متوسطه تدریس میشود،سعی شده عنوان «مسند»در مقایسه با مفعول تطبیق داده شود و آنچه استادان دانشگاهی بدان عنوانهای متمم،متمم مفعولی،مکمل،یا مسند مفعولی و غیره دادهاند،بررسی تطبیقی شده و به این نتیجه رسیدهایم که عنوان«مسند»در اینگونه جملات چندان مناسبت نیست و بهتر است از عنوان«مکمل»-که عنوانی علمیتر است و احتمالا در ذهن فراگیران بهتر جایگزین میشود-به جای«مسند»استفاده شود.
خلاصه ماشینی:
چنین نقشی در دستور زبان فارسی آقایان دکتر حسن انوری و دکتر حسن احمدی گیوی،با عنوان«نقش تمیزی» نامگذاری شده است(دستور زبان فارسی،0831:69)2؛امّا از آنجا که این عنوان از نحو عربی گرفته شده است و به جهت آنکه به نوعی استقلال زبانشناسانهء آن حفظ شود،به کارگیری چنین عنوانی چندان مناسب نیست(فرشیدورد، 2831:64).
از طرفی،استاد دکتر عبد الرّسول خیّامپور در دستور زبان فارسی خویش چنین نقشی را اینگونه توضیح و تشریح نموده است:«فعل ناقص فعلی است که با داشتن مفهومی به استقلال،برخلاف دیگر افعال(افعال تام)،تنها با فاعل و مفعول صریح یا غیر صریح نمیتواند جملهای تشکیل بدهد؛بلکه کلمهء دیگری نیز باید آورد تا آن را تمام کند و جمله دارای معنی تامّی باشد؛چنانکه در جملهء"بهرام را عاقل میپنداشتم"،فعل"میپنداشتم"ناقص است و کلمهء«عاقل»را بدین جهت آوردهایم که رفع این نقصان بشود و ازاینرو،آن را نسبت به فعل ناقص«متمّم» مینامیم»(خیّامپور،2531:07)4.
پس مناسبترین عنوان برای این نقشها،همانا«مکمّل»است؛زیرا عنوانی است که در تعلیم در کتابهای درسی،تازگی دارد و محصّلان،بلافاصله در خاطر و ضمیر خود-به دلیل تازگی عنوان و خاص بودن این نوع نقش-آن را محفظ میداند و از سویی،چنانکه گفتیم،به کارگیری عنوان نامناسب «مسند»-با توجه به آنکه«مسند»متعلّق به نهاد(مسند الیه)است-در جایی که در جملات چهارجزئی،این نقش ابدا متعلّق به نهاد نیست،بلکه وابستهء مفعول رایی یا متمّم است،با توجه به نظرات صاحبنظران این فن،پیشنهاد میشود الگوی این جملهها چنین شود: (نهاد+مفعول/متمم+مکمّل+فعل).
چنانکه گذشت،عنوانهای گونهگونی که به جای«مسند»آورده شد،در زیر به صورت جدولی،همراه با اسامی کسانی که چنین برداشتی داشتهاند،نقل میشود: (به تصویر صفحه مراجعه شود) «نخستین کسی که در اینباره با برداشتی صحیح به بحث پرداخته و شواهد بسیاری آورده است»(شعار،5531: 24)،استاد دکتر خیّامپور است؛چنانکه آقای همایون فرّخ در دستور جامع زبان فارسی،کلمات مزبور را«متمّم» دانسته است(همایون فرّخ،6431:598-698).