چکیده:
سوترهء علت و معلول کردار نام متنی است به زبان سغدی که در سال 1970 مکنزی آن را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و یادداشتهایی بر آن افزود.دکتر رضایی باغ بیدی این متن را در کتابی به همین نام به زبان فارسی ترجمه کرده است.نویسنده در مقدمهء کتاب یادآور شده است که کاستیهای کتاب مکنزی را برطرف کرده و پیشرفتهایی را که تاکنون در زمینهء مطالعات سغدی حاصل شده،در بررسی و ترجمهء متن به کار گرفته است. در این مقاله کاستیهای کتاب دکتر رضایی برشمرده شده و با ذکر دلیل،نشان داده شده است که برخلاف آنچه مؤلف در مقدمه نوشته،چندان از پیشرفتهای مطالعات سغدی بهره نگرفته و از بسیاری مقالات و نقدهایی که دربارهء کتاب مکنزی و متن سوترهء علت و معلول کردار نوشته شده است،استفاده نکرده و نیز بسیاری از کاستیهایی که دربارهء کتاب مکنزی مطرح ساخته، نادرست است.
خلاصه ماشینی:
فعل پیشزمانی یا مقدّم،چنانکه از اسمش برمیآید،پیش از یک فعل دیگر میآید؛در مثالی که ذکر شده،هیچ فعلی پس از فعل پیشزمانی آورده نشده است(ص 72)؛ دکتر رضایی در مقدمهء کتاب نوشتهاند:«پیشرفتهای چشمگیر در زمینهء مطالعات سغدی،از یک سو،و کاستیهای موجود در کتاب مکنزی،از سوی دیگر،نگارنده را بر آن داشت تا بار دیگر سوترهء علّت و معلول کردار را منتشر و آن را برای نخستینبار به زبان فارسی ترجمه کند»(ص 13).
در نقدها و بررسیهایی که آمد،گاهی از طریق مقایسهء روایت چینی با روایت سغدی این متن،نظرات تازهای بیان شده است،که به دو مورد اشاره میشود: 'PZY-s?y o?yB?ty ZNH mrtym'tt r'm'nt ZKwh o?rymh'skr'nt'nt این عبارت را(سطر 144)دکتر رضایی به پیروی از مکنزی(0791: 72)چنین ترجمه کردهاند:«دیگر این[کس که]مردمان همیشه او را با دروغ آسیب میرسانند».
ناقص بودن واژهنامهء بسامدی(ص 31):واژهء ''z'wn دارای معانی مختلفی است؛دکتر رضایی(ص 97)به پیروی از مکنزی(0791:34)، ذیل این واژه همهء معانی آن را ذکر کرده و بسامد آنها را نوشته است؛در حالی که باید معانی مختلف واژه تفکیک شود و بسامد هریک پس از آن بیاید تا خواننده دریابد که در هر سطر معنی آن کدام است: ''z'wn 1:«موجود»:7،15،621، ''zwnt 001، ''zwnh 546.
». در سطر 952 نیز ZK به عنوان فعل ربطیط به کار رفته است: rty ywn'k wyspw n'mt'k ZK ZKZY wys?nw mrtxmyt xyr't 's?kr'nt دکتر رضایی در اینجا هم ZK را حرف تعریف دانسته(ص 671)و آن را چنین ترجمه کردهاند:«و این همه فریفتار[و]او که این مردمان را فریب میدهند(-میدهد)».
دکتر رضایی عبارت ZKZY-s?y'xw 10 wkry'byz'krtyh 'krty wm't را در سطر 574 چنین ترجمه کرده است:«که آن 01 نوع گناهش را کرده بود»؛در صورتی که ساختار فعل مجهول است و عامل آن در حالت اضافی-برایی،بنابراین باید به این صورت ترجمه شود:«که توسّط او ده نوع گناه کرده شده بود».