چکیده:
کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی بدون توجه به محیط، بعدها و شرایط اجرای آن، ناقص است. بازنگری در مفهوم و شناخت دقیق اجزای آن با توجه به فرهنگ دینی و ملی جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در فرآیند توسعه اقتصادی ضرور است. از آنجا که شناسایی و کشف نماگرهای سرمایه اجتماعی از دید اسلام به عنوان نقطه عزیمت مطرح است. پژوهش پیش رو در صدد است با تبیین مولفه مشارکت اجتماعی در اندیشه دینی، نقش آن را در فرآیند توسعه اقتصادی با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا بررسی کند. یافته های پژوهش نشان می دهد، نقش ویژه «نهاد مسجد» در زندگی اجتماعی جوامع اسلامی، کارکرد منحصر به فرد «نهاد امر به معروف و نهی از منکر» در نهادینه کردن نظام «نظارت همگانی» و نیز حضور آگاهانه مسلمانان در جهاد در راه خدا، در جهت خلق، تثبیت و تقویت مشارکت اجتماعی عمل کرده، مرز معینی میان نظریه متعارف و نظریه سرمایه اجتماعی از دیدگاه اسلام ترسیم می کند. همچنین مشارکت اجتماعی برآمده از آموزه های دینی، از راه پدیدساختن امنیت، کارآمدی دولت و بازار، کاهش فقر و بیکاری در فرآیند توسعه اقتصادی نقشی اساسی ایفا می کند. بنابراین، فرضیه «در صورت نهادینه شدن مشارکت اجتماعی از دیدگاه اسلام، بستر مناسبی برای توسعه اقتصادی از راه های پیش گفته فراهم خواهد شد» مورد پذیرش قرار می گیرد.
The applicability of the theory of Social Capital will always be deficient if due consideration is not given to the environment، different dimensions and conditions of its application. In order to explain the role of Social Capital in economic development، review of the concept and detailed understanding of its elements، keeping in view the national and religious culture، is compulsory. Due to the fact that the understanding and exploration of indicators of Social Capital is mentioned in Islam as a starting point، this research، while explaining the factor of social partnership in religious thought، aims to study its role in the concept of economic development. This research uses the method of explaining and analyzing narrated matter. The results of this research show that the special role of the “institution of mosque” in social lives of Islamic societies، a unique role of the “institution of enjoining others to do good and forbidding evil (amr bay ma’roof wa nahy az munkar)” in establishing the “collective monitoring” system and also the informed participation of Muslims in Jehad (war against the enemy) in the way of Allah، have contributed in the way of creating، establishing and strengthening the social
cooperation; presenting a clear boundary between the popular view and the view of Social Capital from Islamic perspective. Similarly، social participation derived from
religious teachings، by developing security، productivity of the government and the
market، reduction of poverty and unemployment، plays a fundamental role in
economic development. Therefore، the hypothesis that “if the social participation
from Islamic perspective is established، an adequate ground will be laid for
economic development from the aforementioned methods”، has been accepted.
خلاصه ماشینی:
يافته هاي پژوهش نشان ميدهد، نقش ويژه «نهاد مـسجد» در زنـدگي اجتمـاعي جوامـع اسـلامي، کارکرد منحصر به فرد «نهاد امر به معروف و نهي از منکر» در نهادينه کردن نظام «نظارت همگـاني» و نيز حضور آگاهانه مسلمانان در جهاد در راه خدا، در جهت خلق ، تثبيت و تقويت مشارکت اجتماعي عمل کرده ، مرز معّ يني ميان نظريه متعارف و نظريه سرمايه اجتماعي از ديدگاه اسلام ترسيم مـيکنـد.
بنابراين در تحقيق پيش رو مطالعـه خـويش را بـر مؤلفـه «مـشارکت اجتمـاعي در انديشه ديني » در جايگاه يکي از مؤلفه هاي کليدي نظريه سرمايه اجتماعي از منظر اسلام متمرکز کرده ، مي کوشيم تا زوايه هاي متعدد اين مفهوم را با توجه به متون اسلامي بازشناسي کنيم ؛ امري که به نظر مي رسد چندان مورد توجه مطالعه هاي اين حوزه نبوده است .
مطالعه هايي که در ايران درباره سرمايه اجتماعي بـه سـامان رسـيده ، همـواره مـشارکت اجتماعي را به عنوان يکي از نماگرهاي آن مورد توجه قرار داده اند؛ به طور مثال ، ناطق پـور و فيروزآبادي در بررسي مفهوم و نظريه هاي شکل گيري سرمايه اجتماعي با روش «فراتحليل » با تفکيک مشارکت هاي رسمي و غيررسمي به صورت عنصرهاي سـرمايه اجتمـاعي ، نـشان مي دهند متغيرهاي سن ، تحصيلات ، تاهـل ، اشـتغال و درآمـد بـا مـشارکت هـاي رسـمي و غيررسمي رابطه مستقيم دارند (ناطق پور و فيروزآبادي ، ١٣٨٥: ١٨٥-١٨٠).