چکیده:
هر کتاب چاپ سنگی دارای آرایشهای فنی خاصی است که آن را از دورههای پیشین متمایز میکند.این مقاله به بررسی اصول آرایشهای فنی در صفحات مستقل و مهم کتابهای چاپ سنگی عهد ناصری و ویژگیهای آنها میپردازد.بسیاری از پژوهشگران تلاشهای ارزندهای در اینباره انجام دادهاند،ولی این تلاشها کافی به نظر نمیرسد و هنوز میبایست مطالعات بیشتری در این زمینه صورت گیرد.این صفحات شامل صفحهء آغازین،فهرست،عنوان،سرلوح و صفحهء آخر است.
خلاصه ماشینی:
"در صفحات آغازین کتابهای چاپ سنگی از لحاظ محل نوشته شدن موارد فوق تنوع وجود دارد:گاهی نام شاه و القابش در یکجا و در طرح وسط صفحه نگاشته میشود،گاهی نیز نام و القاب جدا از هم و در دو قسمت مختلف از صفحه مکتوب میشد،که در این حالت نام«ناصر الدین شاه»در داخل نیم ترنجی یا دایرهای کوچک میآمد و القاب و دعا و متن اصلی در شمسه یا ترنجی در وسط صفحه مکتوب میشد؛در برخی موارد عنوان شاه و القابش به تفصیل در داخل شمسه یا ترنج وسط کتابت شده و در نیم ترنجی بالا،دعا و یا تحمیدیهها آمده و در نیم ترنجی پایین صفحه، أدعیه و توصیهها ذکر شده است(نکـ:کتاب جوهری،0621 ق).
برخی از کتابهای چاپ سنگی که دارای فصلهای متعددی هستند،صفحهء خاتمهء متن و صفحهء تزیینی درهم ادغام شدهاند؛بدینصورت که در بالای صفحه طرح مثلث نااستوان وجود دارد و در داخل آن ابیات پایانی و یا مطالب انتهایی کتاب(فصلی از کتاب)چاپ شده و در زیر مثلث،گاهی از نقش گل(ختایی یا گل اروپایی مانند ویکتورین و لندنی)و گلدان(بیشتر از طرحهای گلدانهای دورهء ناصری اقتباس شده است)و گاهی از گرهسازیهای اسلیمی و طرحهای تشعیری استفاده شده است.
در برخی از کتابهای چاپ سنگی برای آنکه صفحهء سمت راست و چپ دارای هماهنگی و ارتباط باشند،در هردو صفحه،آرایش مثلث نااستوان و یا ذوزنقه استفاده میشود،این حالت را در کتاب سرجان ملکم و در صفحات آخر آن میبینیم که در آرایش صفحهء خاتمه متن از طرح مثلث نااستوان استفاده شده است،ولی صفحهء سمت راست نیز دارای آرایش مثلثی و ذوزنقهای است."