چکیده:
در سفینهء تبریز نسخهای از لغت فرس اسدی وجود دارد که محمد بن مسعود بن مظفر در«آب رودان سر»سهند کتابت کرده است. مقدمه و انجامهء این نسخه با نسخهء مادر نسخهء اساس چاپ عباس اقبال (1319)یکی است و بنابراین ممکن است به نظر برسد که با پیدا شدن سفینهء تبریز به نسخهء مادر چاپ اقبال دست یافته ایم.مؤلف مقالهء حاضر با مقالهء این دو نسخه نشان میهد که میان این دو نسخه اختلافات مهمی وجود دارد و کتابت نسخهء اساس چاپ اقبال مستقیما از روی نسخهء سفینه انجام نشده،بلکه در این میان نسخه یا نسخههای واسطهای وجود داشته که مأخذ استنساخ قرار گرفتهاند.از سوی دیگر میان متن لغت فرس چاپ اقبال و نسخهء اساس آن یزی تفاوتهایی وجود دارد که ناشی از دقت کم مصحح و آشنایی نداشتن وی با اصول و ضوابط تصحیح انتقادی است. این تحقیق به مقایسهء اختلاف نسخهء اساس(ع)چاپ اقبال که حسین موسوی فراهانی در 1303 هـ.کتابت کرده است،متن چاپ اقبال (ق)که با مقابلهء چهار نسخه و بر مبنای نسخهء ع انجام شده است و نسخهء سفینهء تبریز میپردازد .مؤلف همچنین در حاشیه به اختلافات این سه متن با فرهنگ مجموعة الفرس تالیف ابو العلاء عبد المؤمن جاروتی معروف به صفی کحال که از روی نسخهای از لغت فرس کتابت شده و نسخه سفینهء تبریز از روی آن نوشته شده است نیز اشاره می کند.
خلاصه ماشینی:
"مؤلف همچنین در حاشیه به اختلافات این سه متن با فرهنگ مجموعة الفرس تالیف ابو العلاء عبد المؤمن جاروتی معروف به صفی کحال که از روی نسخهای از لغت فرس کتابت شده و نسخه سفینهء تبریز از روی آن نوشته شده است نیز اشاره می کند.
\- 3/5:\پهلوی\-\به پهلوی 3/5:\ستا\استا\استا 7/5:\-\در ع بعد از کلمهء وید عبارت زیر افتاده بوده که در حاشیه اضافه شده است:ویز(کذا به جای ویذ)کردیم یعنی انداختیم 8/5:[عمرم]\-\عمر(با دو نقطه روی«م»!) 01/5 و 31:\بود\-\- 2/6:\فلک از\-\فلک در 2/7:\گوید\گفت\گفت 6/7:\حدیث و افسانه\-\حدیث 01/7:\ابراهیم\ابراهیم ع\ابراهیم علیه السلام 11/7:\گل(تصحیح قیاسی اقبال)\تن\تن 2/8:\دیگر توانگری و ساز کار\-\و دیگر ساز کار 4/8:\دیگر نام پردهایست از پردههای موسیقی\-\- 01/8:\گندا\-\گندا01 3/9:\آشنا و آشناه و شناه\-\آشناه و شناه و شنا 4/9:\و بعربی\بتازی\بتازی (9)تصحیف«خباک»است.
7/75:\بازپیچ\بازپیچ\بارنبج23 9/75:\بجنبانند\بجنبانند تا بیاید و برود\بجنبانند تا بیاید و برود 9/85:\عماره\عمادی\عمادی33 2/95:گوشه\گوشه\گوشهای 6/95:\لابرلا\برلا\برلا /95آخر:\بود\باشد\باشد 06،/بعد از س 4:\در سفینه لغت زیر آمده است:پخج،هرچه پهن شود از زیر چیزی چون میوهء پخته کی چون پای نهی گویند پخج شد.
لغت فرس و سایر فرهنگها«لوره»را به معنی گذر سیل آوردهاند و ظاهرا در یکی از نسخههای مقدم بر سفینه این دو کلمه با هم خلط شده است.
61/325:\کمین\کمینه\کمینه833 2/425:\نشاط\-\بطر933 6/425:کلمهء کلیلی در سفینه و مجموعه نیز به همین صورت آمده،اما در لغت فرس،نسخهء کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران،در شرح این کلمه آمده:بآذریگا[ن]سور خوانند و بتازی احول(اصل:احوال)باشد.
عبارت لغت فرس دانشگاه در فرهنگ فارسی مدرسهء سپهسالار به این شکل زیر آمده است:کلیکی کلیک (اصل:کلنک)باشد و به آذربایجان سور خوانند و به تازی احول باشد»،اما در تحفة الاحباب که این شرح در آنجا هم آمده کلیکی به صورت کلیلی ضبط شده است."