چکیده:
در این مقاله بیت مصور به بیتی گفته میشود که مضمون آن بیشترین ارتباط را با نقش یا صحنهء تصویر شده در متن دارد.این بیت را غالبا بلافاصله پیش از نقش یا در جای متمایز دیگری در صفحهء مصور میتوان یافت و جای معهود آن در بالای گوشهء چپ قاب نقش است.گاهی نیز با مکان معهود خود اندکی فاصله دارد. بیت مصور نقش ارتباط بین خطاط و نگارگر را ایفا میکرده و به منزلهء نشانهای برای نگارگر به شمار میرفته است.قرار دادن این بیت در مکانی خاص و نزدیک به نقش در واقع نشانهای از سوی خطاط به نگارگر بوده تا دقیقا صحنهء وصف شده در بیت را در فضای پیشبینی شده به تصویر درآورد. در این مقاله رابطهء بین متن و نقش در دو شاهنامهء قرن هشتم ق، معروف به شاهنامههای کوچک اول و دوم،که تنها تعداد کمی از برگهای جدا شدهء آنها در دسترس است،مورد بررسی قرار گرفته و نمونههایی از تک بیت مصور و ابیات مصور چندگانه و همچنین بیت مصور در جای خویش و بیت مصور جابه جا شده ارائه شده است. این بررسی نشان میدهد که جای قرار گرفتن تصویر و همچنین شکل و قطع آن در صفحه کاملا تصادفی بوده است و همهء تصاویر شاهنامه از یک طرح ثابت و نمادین پیروی نمیکنند.برخی از تصویرها کمارتفاع و برخی بسیار بلندترند و پارهای پهنای کمتری دارند.همچنین تصویرهای چهاربر و تصویرهای پلهدار،و نگاشتن ابیات به شیوهء چلیپا و مورب در پایین صفحه و حتی حذف ابیات نه چندان مهم ناشی از تلاش خطاط برای قرار دادن بیت مصور درست پیش از نقش و در جایی ممتاز و چشمگیر بوده است.
خلاصه ماشینی:
"همچنین،نظر به اینکه برگهای شاهنامهء کوچک اول پراکنده بوده و احتمالا بعضی از برگهای مفقود شده حاوی تصاویری نیز بوده است،موضوع این مقاله میتواند زمینهء بکری برای نشان دادن اهمیت و کارایی بیت مصور برای سنجش و بررسی محل قرار گرفتن نقش در میان متن ارائه کند و در نتیجه نقشی در بازسازی این نسخهء خطی به شکل اصلی آن داشته باشد.
از آنجا که در میان ابیات متن این صفحه هیچ بیت مشخصی را نمیتوان متمایز کرد که بیشترین ارتباط را با نقش داشته باشد و نیز از آنجا که در چنین حالتی ابیات متعددی میتوانند توصیف کنندهء صحنه باشند،مناسب و منطقی است که بیت مصور را در اینجا همان بیتی در نظر بگیریم که بلافاصله پیش از تصویر قرار گرفته است.
این بیت مصور در هردو مورد چنین است: کمند کیانی همی داد خم که آن کره را باز گیرد ز رم* وجود بسیاری دیگر از ابیات مصور همانند را در کنار تصاویر مشابه میتوان در سایر مجالس مشابه نیز در هردو شاهنامهء کوچک اول و دوم محقق کرد.
اگرچه شاید قصد این بوده که تصویر در مستطیلی به ارتفاع ده بیت و مطابق با میانگین ارتفاع سایر تصاویر مستطیلی شکل موجود در شاهنامهء کوچک اول کشیده شود، اما تصور غالب بر این است که این پله برای جا دادن بیت مصور و تطبیق آن با نقش طراحی شده و هنگامی که خطاط به این بیت مصور مهم نزدیک شده،تصمیم گرفته است که تصویر را به اندازهء یک بیت و به منظور تخصیص جایی برای آن پلهدار کند."