چکیده:
کتاب غرر السیر،که هرمان زوتنبرگ آن را تحت عنوان غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم تصحیح و منتشر کرده است،در منابع مختلف به شخصی به نام حسین بن محمد ثعالبی مرغنی منسوب شده است.مؤلف در این مقاله به رد این انتساب میپردازد و مؤلف کتاب را همان ابو منصور عبد الملک ثعالبی نیشابوری معروف میداند. دلیل اساسی برای انتساب غرر السیر به حسین بن محمد مرغنی صورت نامی است که در ترنجهای روی جلد قدیمترین نسخهء خطی شناخته شدهء این کتاب، نسخهء کتابخانهء سلیمانیهء ترکیه از مجموعهء داماد ابراهیم پاشا،و نسخهء ناقص کتابخانهء بادلیان آمده است.بررسی نسخهء ترکیه نشان میدهد که این نام اسم مؤلف کتاب نیست بلکه نام مالک نسخه یا کسی است که نسخه به هزینه و خواست او نوشته شد است. همچنین نام مؤلف کتاب در کتیبهء آغازین کتاب در این نسخه به صورت«ابو منصور قعالبی»و در نسخهء پاریس سه بار در متن آمده است. اما حاجی خلیفه و ذیلنویسان کشف الظنون نسبت«ثعالبی»و کنیهء«ابو منصور» را داخل نام حسین بن محمد مرغنی کردهاند و«ابو منصور حسین بن محمد المرغنی الثعالبی»نامی التقاطی و فرضی است که در هیچیک از نسخههای موجود غرر السیر نیامده است. گذشته از دلایل نسخهشناسی،قراین و شواهدی نیز از متن کتاب به دست میآید،شامل:دلایل سبکی،قراین مربوط به معاشران ثعالبی و موافقت آنچه نویسندهء غرر در متن کتاب دربارهء خودش میگوید با آنچه از سرگذشت ثعالبی میدانیم.
خلاصه ماشینی:
"و اگر فرض را بر این گذاریم که صاحب این کتاب حسین ابن محمد مرغنی است باید در همین حال قبول کنیم که: نخست،هردو اهل نیشابور بودهاند؛دوم،سبک انشای هردو یکسان بوده؛سوم،هردو از ملازمان دربار امیر ابو العباس مأمون بن مأمون بن خوارزمشاه و دستگاه امیر نصر بن ناصر الدین و دستگاه صاحب بن عباد بودهاند؛ چهارم،هردو با علمایی مانند بدیع الزمان و ابو الفتح بستی و ابو بکر خوارزمی و دیگران معاشر بودهاندو این معاشران نام ثعالی را در شعر و نثر خود آوردهاند،اما از مرغنی ادیب هیچ ذکری نکردهاند؛پنجم،علی رغم اینکه مرغنی از نویسندگان به نام و چیره دست زمان ثعالبی بوده و همزمان با او در دستگاه امرای مختلف با بزرگان و دانشمندانی که همه از دوستان و آشنایان ثعالبی معروف بودهاند،نشست و برخاست داشته است،ثعالبی نه در یتیمة الدهر ذکر او را آورده و نه در تتمة الیتیمه.
قبول چنین فرضیاتی به آسانی ممکن نیست و احتمال معقولتر این است که این هردو شخص یک نفر باشند و نام حسین ابن محمد المرغنی که روی جلد نسخهء داماد ابراهیم پاشا آمده،چنانکه زتنبرگ حدس زده و روزنتال و فضائلی و دیگران هم تأیید کردهاند،در واقع نام مالک نسخه باشد نه نام مؤلف کتاب،و در این صورت مؤلف کتاب کسی نیست جز ابو منصور عبد الملک ابن محمد ابن اسماعیل ثعالبی،نویسندهء یتیمة الدهر،تتمة الیتیمه،و دهها اثر معروف دیگر که به«جاحظ خراسان»مشهور شده بود."