چکیده:
در این مقاله به بررسی دو رسالهء پزشکی زبان فارسی از قرن چهارم ق پرداخته میشود:یکی هدایة المتعلمین تألیف ابو بکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری که کهنترین رسالهء پزشکی به زبان فارسی دری به شمار میرود و هم از نظر ساختار و هم از نظر محتوا منحصر به فرد است.مؤلف که خود را شاگرد یکی از شاگردان رازی میداند و در بخارا،پایتخت سامانیان،میزیسته در این کتاب توصیفات علوم پزشکی را به فارسی دری نوشته است.این رساله مبانی کامل پزشکی به شمار نمیرود و همانگونه که از نام آن برمیآید مخاطبان آن شاگردان هستند. رسالهء دوم،دانشنامهء حکیم میسری،رسالهای منظوم است که در تاریخ 370 ق تألیف شده و نسخهء آن منحصر به فرد است.این کتاب در خراسان و به نام ابو الحسن بن ابراهیم سیمجوری نوشته شده. این رساله اثری بینقص محسوب نمیشود و اقتباسی معمولی و در پارهای موارد عاری از تنظیمات لازم است و بیشتر به سبب ساختارش جلب توجه میکند تا محتوا.این متن از نظر سبکشناسی بسیار مهم است. مؤلف به شیوهء خاص خود نشان داده که در شرح مطالب به سبکی روشن و ساده تسلط دارد.همچنین منبعی ارزشمند برای مطالعهء زبان فارسی در قرن چهارم هجری به شمار میرود که در آن بخش بزرگی از صورتهای دستوری واژه و عبارتهای درخور بررسی دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
"دو رسالهء پزشکی از سدهء چهارم هجری به زبان فارسی[هدایة المتعلمین-دانشنامه] ژیلبر لازار* ترجمهء لیلا عسگری** چکیده: در این مقاله به بررسی دو رسالهء پزشکی زبان فارسی از قرن چهارم ق پرداخته میشود:یکی هدایة المتعلمین تألیف ابو بکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری که کهنترین رسالهء پزشکی به زبان فارسی دری به شمار میرود و هم از نظر ساختار و هم از نظر محتوا منحصر به فرد است.
مؤلف دانشنامه را در میانسالی هنگامی که بیش از 64 سال داشته به پایان رسانده است: من از دوبیست و دوسه برگذشتم و دیوان جوانی برنوشتم در این مدت بسی زحمت کشیدم جهان از چند گونه نیز دیدم بسی نامه نبشستم بدستم بسی نعمت ز هرگونه بدستم b) 361- a 461) در این قطعه میسری به زبان آثار پیشین خود اشاره نکرده است،اما در یک قطعهء بسیار منحصر به فرد آورده که به چه سبب زبان فارسی را برای نوشتن این اثر بر زبان عربی ترجیح داده است: چو بر پیوستنش بر دل نهادم فراوان رایها بر دل گشادم که چون گویمش من تا دیر ماند و هرکس دانش او را بداند بگویم تازی ار نه پارسی نغز ز هر در من بگویم مایه و مغز و پس گفتم زمین ماست ایران که بیش از مردمانش پارسی دان و گر تازی کنم نیکو نباشد که هرکس را ازو نیرو نباشد دری گویمش تا هرکس بداند و هرکس بر زبانش بر براند دلایل میسری برای نوشتن اثرش به فارسی با دیگر مؤلفان قرن چهارم و پنجم هجری که به فارسی دری نوشتهاند همانند است."