چکیده:
مقالة حاضر نتیجة پژوهشی است که با تکیه بر نظریة «برجستهسازی» به منظور دستیابی
به واژگان و ترکیبهای برجستة زبان اشعار اخوان انجام شده است. به این منظور، پس
از بیان مقدمهای دربارة نقشهای ارتباطی و ادبی زبان و توضیح برجستهسازی، واژگان
و ترکیبهای اشعار اخوان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. منظور از برجستهسازی
واژگانی در شعر، گزینش واژههایی است که در زبان علمی کاربرد ندارد. نتیجة تجزیه و
تحلیل واژگان اشعار اخوان نشان میدهد که وی از پنج نوع واژه برای برجستهسازی زبان
شعرش بهره برده است؛ 1) واژههایی که قبلا وجود نداشته و خود اخوان آنها را
ساخته است. 2) واژههای کهن و یا واژههای کم کاربرد که امروز در زبان معیار
بهکار نمیرود یا بندرت از آنها استفاده میشود. 3) واژههای اساطیری. 4)
واژههای محاورهای. 5) واژههای کوتاه شده. در بخش ترکیبات نیز دو دسته ترکیب در
اشعار اخوان موجب برجستگی زبان شعر او شده است: گروههای اسمی و گروههای وصفی.
اخوان با تسلط هنرمندانة خود ترکیبهایی پدید آورده است که ساختار آنها یادآور
ترکیبهای حماسی و با صلابت سبک خراسانی است و همین ویژگی سبب تمایز این ترکیبها
از ترکیبهای زبان ارتباطی شده است.
خلاصه ماشینی:
"اخوان در برخی موارد این واژهها را با معنی کهنة آنها بهکار برده است، مانند: «باید» به عنوان فعل خاص: چنین باید که شهزاده در آن چشمه بشوید تن/22، گاه نیز آن بایدی پیوند کو میگفت؛ خاموشیست/93 «را» به جای کسره اضافه: این سپاه را سردار/85 «را» به معنی «برای»: منزلی در دوردستی هست بیشک هر مسافر را/7، کس را پناهی نیست/16 «را» به معنی «به خاطر»: بس کن خدا را/55 «را» به معنی «از، از جانب»: مرا بهش پند و پیغام است/16 «ماند» در معنی «مانند بودن»: پریشانی غریب و خسته، ره گم کرده را ماند/15، نشانیها که میبینم در او بهرام را ماند/17، عنکبوتی پیر را ماند/96 «نیک» در جایگاه قید، به معنی «بخوبی»: دانم ای دور عزیز، این نیک میدانی/8 1 ـ 2 ـ 4 ـ برجستهسازی با واژههای اساطیری نورتروپ فرای به گونهای مبالغهآمیز میگوید: «اسطوره یکی از اصول ساختاری و سازمان دهنده قالب ادبی است...
ـ گرایش اخوان به استفاده از واژههای کهن و همنشین کردن آنها با واژههایی که ساخته و پرداختة زبان گفتار است موجب شده با ساخت زیباترین و هنرمندانهترین ترکیبهای ادبی، بدون استفادة بیحد و حساب از واژگان عربی که زمانی متون فارسی را جولانگاه خود قرار داده بود زبان ارتباطی را تبدیل به زبان ادبی کند."