چکیده:
شهید فرزانه، آیة الله، سید محمد باقر صدر از بزرگترین متفکران و عالمان دینی معاصر
شیعه است که در حوزه های مختلف علمی، صاحب نظر بوده و آثار ارزنده ای از خود به
یادگار گذاشت. آن شهید فرزانه در موضوعات گوناگون فلسفی، منطقی، اصولی، فقهی و
اقتصادی نظریه های بدیع و مهمی داشت که به حق در خور تحسین و تأمل است. نظریه
«منطقه الفراغ» در زمرة یکی از مهم ترین نظریه های ایشان است که در اقتصاد و فقه
سیاسی و … کار آمد و راهگشاست. در این مقاله ضمن نقد و بررسی این نظریه به زمینه
های پیشین این نظریه میان عالمان اهل سنت و شیعه نیز اشاره خواهد شد. لازم است بار
دیگر ضمن ارج نهادن به مقام علمی رفیع این شهید فرزانه و بزرگی نظریه منطقه الفراغ
یادآور شویم. نقد این نظریه به هیچ وجه از اهمیت و ارجمندی آن نمی کاهد.
خلاصه ماشینی:
"[19] شهید صدر افزون بر تأکید بر عدم مخالفت احکام صادر شده از سوی حکومت با احکام شرعی و قانون اساسی مطابق با احکام شرعی نکته دیگری را بر آن می افزاید و آن این که احکام متغیر و ولایی باید در پرتو احکام ثابت تفسیر و تحلیل شود؛ شارع مقدس در ضمن بیان احکام ثابت گاه به اهداف مهمی که باید در جامعه تحقق یابد، اشاره می کند و ولی امر و یا دولت و مجلس که قانونگذاران و مجریان امور کشورند باید احکام متغیر را به گونه ای سامان داده و به آن سمت و سو بخشند که زمینة اهداف شارع که در ضمن جعل احکام ثابت بیان شده، برآورده شود؛ به عنوان مثال خداوند متعال در آیة «فیئی» که بیانگر یک حکم دایمی است با جمله «کی لایکون دولة بین الاغنیاء منکم» به این هدف مهم اشاره می کند که نباید گروه خاصی بر ثروتها و اموال سلطه یابند بلکه باید ثروت ها تعدیل شده و در میان همه مردم گسترانیده شود.
آن حضرت به دلیل داشتن منصب اول احکام ثابت الهی را تبیین و تبلیغ کرد و از آن روی که ولی مسلمین و مسؤول تدبیر جامعة اسلامی بود و باید منطقه الفراغ را با ملاحظه مصالح و منافع جامعه از احکام ولایی و برخاسته از مصلحت، پر می کرد، احکام متعدد حکومتی صادر کرد که راویان و محدثان بسیاری از آنها را در منابع روایی نقل کرده و گردآورده اند از دیدگاه شهید صدر نمی توان از این احادیث احکام دایمی شرعی را استنباط کرد زیرا این روایات ناظر به احکام حکومتی و مصلحتی است که در زمان ها و مکان های مختلف تغییر می یابد."