چکیده:
مبحث وحدت و کثرت وجود از مسایل مهم فلسفی و دارای سابقه طولانی د رتاریخ این علم
است. در این مقاله ابتدا نظریات مختلف از دیدگاه حکمای قبل از اسلام مثل فیثاغورث و
یا تفکر هندی مورد بررسی قرار می گیرد. بعد از آن به مبحث وحدت و کثرت وجود از
نظرگاه حکمت مشاء و اشراق پرداخته می شود که نظرات دانشمندان بزرگ اسلامی مانند شیخ
شهاب الدین سهروردی در آن ذکر می گردد. سپس از نگاه عرفان اسلامی و حکمت متعالیه
باتأسی به افکار مرحوم ملاصدرا و ابن عربی پرداخته می شودکه به صورت مفصل نظرات
ملاصدرا مورد مداقه قرار می گیرد. در پایان مقاله نیز از اصول فکری ملاصدرا نتیجه
گیری نهایی به عمل می آید.
خلاصه ماشینی:
"این نکته حائز اهمیت است که بسیاری معتقدند ملاصدرا(ره) قائل به تشکیک در وجود و منکر تشکیک در ماهیت بوده است، اما باید گفت که بنابر نظر ملاصدرا تشکیک در مقوله ای موضوعیت دارد که اصالت داشته باشد و ماهیت چون اصالت ندارد، محل سؤال تشکیک و یا عدم تشکیک واقع نمی گردد.
لذا از این حیث موجود منقسم به واحد و کثیر می گردد و شاید همان طور که مرحوم علامه طباطبائی فرموده اند، مراد شیخ از استدلال بر مغایرت وحدت و وجود نیز چنین وحدتی بوده است،(34) نه آن وحدت عامی که مرحوم ملاصدرا در صورت خدشه به استدلال قیاسی شیخ آورده است.
استدلال ایشان چنین است که هر ممکنی از ممکنات دارای دو جهت است؛ جهتی که به واسطه آن ممکن، موجود و واجب بالغیر می گردد که از این اعتبار، تمام موجودات در وجود مطلق مشارک یکدیگرند و به هیچ وجه افتراقی با هم ندارند، و جهت دوم اینکه هر ممکنی در درجه ای از درجات وجود از لحاظ شدت، ضعف، کمال و نقصان قرار دارد، چرا که امکان ممکن از مرتبه کمال واجب و قوه غیرمتناهی آن منبعث می شود.
به هر تقدیر آنچه مسلم است اینکه در نظریه وحدت وجودی ملاصدرا (ره)، وحدت وجود حق تعالی از طریق سریان این وجود واحد منبسط، تصحیح می گردد، وجودی که در عین حالی که معلول حق تعالی نیست، فائض از مرتبه احدیت است و هر چند خود هیچ تعین وجود وصف خاصی ندارد اما ساری در تمامی تعینات و حقایق خارجی می باشد."