چکیده:
برخی از مورخان یونانی و رومی معاصر سلسله های اشکانی و ساسانی و نیز بعضی از مورخان اسلامی تصریح می کنند، که منطقه دیلمان واقع در جنوب غرب ایالت گیلان، پیش از اسلام مستقل بوده است. آنان دو دلیل اصلی برای اثبات مدعای خود آورده اند، یکی وجود سربازان مزدور دیلمی در سپاه ایران، و دیگر، موقعیت جغرافیایی صعب العبور منطقه. گرچه در بدو امر هر دو دلیل غیر محتمل نمی نماید، لیکن با بررسی دقیق منابع به شیوه انتقادی معلوم می شود، عقیده استقلال دیلمان با واقعیت های تاریخ موافقت ندارد. شواهد و قراین متعددی وجود دارد که بوضوح معلوم می کند، که تعصب و احساسات مخالف مورخان یونانی نسبت به مملکت ایران همراه با اطلاعات ناکافی منجر به تحریف واقعیتهای تاریخی شده است. چنانکه کمبود اطلاعات راویان مسلمان در درک نادرست مسایل تاثیر داشته است. بررسی حاضر برای شناخت علت پیدایش عقیده استقلال دیلمان و چگونگی موقعیت سیاسی آن در دوران پیش از اسلام بر مطالعه انتقادی منابع تاکید دارد.
خلاصه ماشینی:
"(1)-استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران واژگان کلیدی: دیلمان،ایران باستان،گیلان،هخامنشیان،اشکانیان، ساسانیان مقدمه: نظرات مورخان و محققان منطقۀ کوهستانی دیلمان در جنوب غربی ایالت گیلان بین قزوین و نواحی ساحلی دریای خزر (مازندران)،در شمال سفید رود قرار دارد و در میان کوههای موسوم به درفک محصور است.
(ابن اسفندیار،1366،15-41)این نامه هر زمان که نوشته شده باشد و هر تغییر و تصرفی که در آن صورت گرفته باشد،بهرحال حاوی اطلاعات متنوع و مهم دربارۀ اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در دورۀ تثبیت قدرت اردشیر است.
بعد از قتل خسرو پرویز اگر احتمالا اشراف و نجبا نفوذ بیشتری از سابق اعمال میکردند اما هیچ دلیل و مدرکی وجود ندارد که قبل از انقراض حکومت ساسانی دیلمان یا ایالت دیگری در ایران مستقل شده باشد.
(فولدکه،1378، 511)شاید اینجا لازم باشد که این سؤال هرچند ساده مطرح شود که اگر دیلمان کاملا از قلمرو ساسانی مجزا بوده و دیلمیها از راهزنی و چپاول زندگی میکردند،چرا ساسانیان چنین پایگاه هایی در سمت گیلان و مازندران در برابر آنها ایجاد نکرده بودند؟ همۀ دلایل و شواهد دلالت بر این دارد که تصویر یک قوم راهزن و غارتگر که از دیلمیها نقش شده،مناسب محیط اجتماعی و فرهنگی آن نیست که در زمان حملۀ سپاه مسلمان آمادگی دفاع منظم و تشکیلاتی را داشت و فرماندهی نواحی مجاور خود را به عهده گرفت.
در جواب این توضیح میتوان گفت که حکومت موروثی یا نیمه مستقل در دیلمان و برخی دیگر از نواحی ساحلی دریای خزر،بیشتر مصداق احوال آن دودمانها بعد از انقراض ساسانیان است که در برابر سپاه خلفا پایداری نمودند و در ایالات خود حکومت موروثی ایجاد کردند."