چکیده:
فقر از مهمترین و فراگیرترین مسائل اقتصادی و اجتماعی عصر حاضر به شمار میرود.
صاحبنظر با رهیافتهای نظری متفاوت به بررسی این پدیده و ارتباط آن با مسائل مختلف
پرداختهاند. در این نوشتار تلاش گردیده با مرور مفهومی و نظری ارتباط میان فقر،
محرومیت و شهروندی از منظر جامعهشناسی بررسی و سپس در بخشی از جامعه ایران مورد
آزمون تجربی قرار گیرد.
نتایج، ارتباط پیچیده میان فقر، محرومیت و شهروندی را نشان میدهد؛ به طوری که
محرومیت و فقر در برخی مناطق مانع تحقق شهروندی گردیده است. براساس این ارتباط
شهروندی ابزار تئوریکی مناسبی برای تحلیل محدودیتهای ساختاری خواهد بود که در
چارچوب آن افراد - فقرا - انکار نشده و حقوق فردی، مشارکت سیاسی و تحلیل رابطه
آنها مورد بررسی قرار میگیرد. به بیان دیگر در نگاه به فقر و محرومیت میتوان
شهروندی را به مثابه مفهومی پویا به شمار آورد که در آن هم فرایند و هم نتیجه در
ارتباط متقابل و دیالکتیکی قرار گرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
"براساس این ارتباط شهروندی ابزار تئوریکی مناسبی برای تحلیل محدودیتهای ساختاری خواهد بود که در چارچوب آن افراد - فقرا - انکار نشده و حقوق فردی، مشارکت سیاسی و تحلیل رابطه آنها مورد بررسی قرار میگیرد.
(Piran, 2002:25) مفهوم محرومیت به ویژه محرومیت اجتماعی نیز به وقتی که مردم از مشارکت کامل در زندگی مدنی، اجتماعی و اقتصادی بازداشته میشوند و یا به وقتی که دسترسی به درآمد و دیگر منابع (شخصی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی) به قدری نامناسب است که آنان را از برخورداری از استانداردهای زندگی و کیفیت زندگی مورد قبول جامعه محروم میکند، بازمیگرددT (Alexiadou, 2002:11) و بنابراین، پدیدهای وابسته به جامعه، دوره تاریخی، افراد و گروههای اجتماعی است.
جدول 5: میزان تحقق شهروندی در استانهای تهران و سیستان و بلوچستان [به تصویر صفحه مراجعه شود] مأخذ: وضعیت شهروندی و موانع تحقق آن در ایران، 1382 افزون بر توصیف شاخصها و معیارهای فقر، محرومیت و شهروندی در دو استان، به منظور تبیین و تحلیل این ارتباط از روش آماری تحلیل واریانس ((Analysis of Variance بهرهگیری شده است.
مفاهیم فقر و محرومیت هم به وقتی که مردم از مشارکت کامل در زندگی اقتصادی، اجتماعی و مدنی منع شده، باز میگردند و یا هنگامی که دسترسی کافی به درآمد و منابع دیگر جهت برخورداری از استانداردهای زندگی در جامعه برای آنان وجود ندارد.
مطالعه انجام شده در دو الگوی متفاوت از فقر و محرومیت به خوبی تأثیر آنها را بر شهروندی نشان میدهد به طوری که دسترسی بیشتر به منابع و امکانات آموزشی، اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی فضایی مناسب و قابلیتزا برای رشد آگاهی و عمل به حقوق و وظایف شهروندی را فراهم کرده است."