چکیده:
تحلیل عاملی یکی از فنون پیشرفته آمار چند متغیری است که در جهت دستیابی به بسیاری از هدفهای علمی و پژوهشی مانند مدلسازی،فرضیهسازی،رواسازی تستها، تشخیص پاره تستها،و فراهم ساختن زمینه اجرای سایر روشهای پیشرفنه آماری مانند رگرسیون چند متغیری و معادلات ساختاری به کار میرود.اما پیچیدگی و دشواری درک، اجرا و تفسیر نتایج تحلیل عاملی موجب شده است بسیاری از کاربران بدون آشنایی با منطق زیربنایی،محدودیتها و نیز دامنه کاربرد آن،به اجرا و بکارگیری یافتههای حاصل از آن بپردازند و بدینترتیب زمینهساز تفسیرهای نامعتبر و ناروا ونیز تعمیمهای نادرست از پدیدهها و متغیرهای مورد مطالعه گردند.این مقاله سعی دارد علاوه بر تشریح تاریخچه، هدفها و زیربنای نظری،منطقی و تا حدودی نیز پایههای ریاضی این تکنیک،محدودیتها و مسائل و مشکلات عمده تحلیل عاملی را نیز خاطر نشان سازد.از دگرسو،بهدلیل تمایل فزاینده به اجرای این روش بویژه در مراکز علمی،آموزشی و پژوهشی کشور تلاش شده است توصیههایی بهمنظور فراهم آوردن زمینه مناسب برای کسانی که مایل به یادگیری و اجرای تحلیل عاملی هستند و یا آنهایی که سالهای متمادی در پژوهشهای خود ازاینروش استفاده کردهاند،ارائه گردد.
خلاصه ماشینی:
"بازنگری این تاریخچه نشان میدهد که روش برخی کسانی که آن موقع دربارهء تحلیل عاملی فکر میکردند سه موضوع نادرست وجود داشته است:نخست آنکه به نظر میرسد برخی به تحلیل عاملی به عنوان یک روش شناختهشده و فراگیر و نه یک روش صرفا آماری نگاه میکردند؛دوم آنکه تفکر آنها به مسائل و مشکلات در قالب اصطلاحات مطلق قرار داشت،درحالیکه رویکرد اکتشافی برای آنها مناسبتر بوده است،و سوم آنکه آنان به مجموعهء بسیار گستردهای از متغیرها فکر میکردند.
مدل تحلیل عاملی خطی،ساختاری زیربنایی دادههای دو ارزشی را دستکم به سه دلیل تحریف میکند:نخست آنکه ضرایب پیرسیون(مانند ضرایب فای)که برای دادههای دودویی1به کار میرود،تحت تأثیر شکل توزیع و نیز محتوای سؤال است، بهگونهای که حتی اگر دو سؤال کاملا معتبر صفت یکسانی را اندازهگیری کنند،چنانچه فراوانیهای متفاوتی داشته باشند،بهگونهء کامل باهم همبستگی نخواهند داشت(کارول2 1691،لرد و ناویک3،8691).
اما،چرا اکثر پژوهشگران تحلیل مؤلفههای اصلی را انتخاب میکنند،چرا تعداد عاملها را برابر با عاملهای دارای ارزش ویژهء بزرگتر از 1/0 قرار میدهند،و سرانجام چرا بیشتر چرخش واریماکس را به کار میبرند؟به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران شاید فقط دلیل اصلی این باشد که موارد بالا پیشگزیده تحلیل عاملی در SPSS است.
اگر مایلید تعداد عاملهای قابل استخراج را به تعداد معینی محدود کنید و نیز الگوهای بخصوصی از رابطهء میان متغیرهای اندازهگیری شده و عاملهای مشترک را تعیین کنید،و این عمل بهگونه پیشتجربی(قبل از مشاهده دادهها) انجام شده است،در اینصورت از تحلیل عاملی تأییدی استفاده کنید."