چکیده:
آشنایی با زوایای زندگی شیخ صفی الدین اردبیلی،ج اعلای پاشاهان صفوی،هنوز نیازمند تحقیقات علمی و تاریخی است؛به ویژه در دو بعد مذهب شیخ و سیادت او بحثها و تحلیلهای متعدد و گاه متضادی ارائه شده است.این دو موضوع گاه پژوهشگرانی را به دشمنی عجیب با شیخ و صفویان کشانیده،و گاه آنان را به اعتقاد به مراتب بلند انسانی دربارهء شیخ صفی الدین واداشته است.این نکته که شیخ پیرو مذهب تسنن بوده است یا تشیع،در مطالعهء سلسلهء پادشاهی صفویه اهمیتی خاص مییابد؛زیرا آنان به مذهب شیعهء دوازده امامی در ایران رسمیت بخشیدند.این مقاله میکوشد پاسخی مبتنی بر پژوهشی علمی-تاریخی و با تکیه بر اسناد و یافتههای گذشتهنگاری به دست دهد.
خلاصه ماشینی:
"در کتاب معروف السلسلة النسب صفویه،نوشتهء شیخ حسین از نوادگان شیخ زاهد گیلانی(پیر و استاد شیخ صفی و نیز پدر زن او)دربارهء نسب شیخ صفی چنین آمده است: حضرت شیخ صفی الدین ابو الفتح اسحاق بن امین الدین جبرئیل بن قطب الدین بن صالح بن محمد الحافظ بن عوض بن فیروز شاه زرین کلاه بن محمد بن شر فشاه بن محمد بن حسن بن سید محمد بن ابراهیم بن سید جعفر ین سید محمد بن سید اسماعیل بن سید محمد بن سید احمد اعرابی بن سید قاسم بن سید ابو القاسم حمزهء بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن امام زین العابدین بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام.
در نسخههای صفوة الصفا موجود در آستان قدس رضوی،موزهء بریتانیا،دانشکدهء ادبیات دانشگاه تبریز و نیز نسخهء مربوط به مرحوم نخجوانی،به صراحت از زبان شیخ صفی مذهب وی تشیع اهل بیت رسول خدا صل الله و علیه و اله بیان شده؛35اما در نسخهء کتابخانهء سالتیکوف و نسخهء کتابخانهء ایا صوفیه از زبان شیخ چنین آمده است:«ما مذهب صحابه داریم و هرچهار را دوست داریم و هرچهار را دعا کنیم».
در مقابل،شیخ در رباعی جذابی بسیار هوشمندانه به تشیع خود چنین اشاره میکند: صاحب کرمی که صد خطا میبخشد خوش باش صفی که جرم ما میبخشد آن را که جوی مهر علی در دل اوست هرچند گنه کند خدا میبخشد 76 کسروی از سروده شدن این رباعی توسط شیخ صفی اظهار شگفتی میکند و به تلویح انتساب آن را به وی دروغ میشمارد!86 شیخ شیعی و مریدان سنی کسروی پس از ذکر نوشتهء حمد الله مستوفی دربارهء مذهب بیشتر مردم اردبیل و اینکه مرید شیخ صفی الدین بودهاند،مینویسد:«پیداست که اگر شیخ سنی شافعی نبودی،مستوفی آن را به آشکار آوردی."