چکیده:
علل تحول فکری میرزا یوسفخان مستشار الدوله،ماهیت قوانین مورد نظر او و مبانی نظری آنها در رویکرد به نظام مشروطهء غربی،مسألهء مشکلهء تحقیق حاضر است که با روش تاریخی و با استفاده از منابع اصلی به تحلیل آن پرداخته میشود. مستشار الدوله از اندیشهگران ایران عصر ناصری بود که به دنبال آشنایی با نظامهای مشروطهء غربی،راز پیشرفت و ترقی دولتهای فرنگی را در قانون و قانومندی و علت عقب ماندگی ایران را در نبود آن میفهمید و تغییر نظام سیاسی در ایران را ضروری میدانست.شکل حکومتی پیشنهاد او برای ایران آن زمان،سلطنت مقننه بود که قوانین آن از اعلامیهء حقوق بشر مندرج در مقدمهء قانون اساسی فرانسه اخذ میشد و در چهار چوب اصول شریعت اسلام قرار میگرفت.
خلاصه ماشینی:
"برای زندگی نامه و آثار مستشار الدوله از منابع زیر استفاده شده است:میرزا یوسف خان مستشار الدوله،یک کلمه،به کوشش صادق سجادی (تهران:تاریخ ایران،4631)؛اسماعیل رائین،فراموشخانه و فراماسونری در ایران،ج 1(تهران:امیر کبیر،7531)؛فریدون آدمیت، اندیشهء ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار(تهران:خوارزمی،1531)؛میرزا محمد ناظم الاسلام کرمانی،تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی،بخش اول(تهران:آگاه،2631)؛محمد حسن خان اعتماد السلطنه،تاریخ منتظم ناصری، و تلفیس با نظام سیاسی مغرب زمین آشنا شد و در گزارشهای رسمی خود به وزارت امور خارجه از مواردی همچون پارلمان و آزادی بیان صحبت کرد.
به همین خاطر فرانسه را«ولایت آزادی»21نامید و به تفکر در علت پیشرفت علوم و فنون،راه سازی،شهر سازی Zتصحیح محمد اسماعیل رضوانی،ج 3(تهران:دنیای کتاب،7631)؛محمد حسن خان صنیع الدوله(اعتمادالسلطنه)،سفر نامهء صنیع الدوله، به کوشش محمد گلبن(تهران:سحر،6531)؛حاج سیاح،خاطرات حاج سیاح یا دورهء خوف و وحشت،به کوشش حمید سیاح،تصحیح سیف الل?ه گلکار(تهران:امیر کبیر،9531)؛اعتماد السلطنه،روزنامهء خاطرات اعتماد السطنه،به کوشش ایرج افشار(تهران:امیر کبیر، 0531)؛وقایع اتفاقیه،مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از سال 1921 تا 2231 ق،به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی،(تهران:نوین،2631)؛میرزا یوسف خان مستشار الدوله،رساله در وجوب اصلاح خط اسلام(بیجا:بینا، 3031 ق)چاپ سنگی؛میرزا یوسف خان مستشار الدوله،رمز یوسفی،(تبریز:بینا،2821 ق)چاپ سنگی؛میرزا یوسف خان مستشار الدوله، رمز جدید یوسفی(تبریز؛بینا،2921 ق)چاپ سنگی؛میرزا یوسف خان مستشار الدوله،گنجینهء دانش برای تعلیم اطفال نوآموز(بمبئی، بینا،2031 ق)چاپ سنگی؛میرزا خان مستشار الدوله،علم طبقات الارض(بیجا:بینا،0031 ق)چاپ سنگی.
43 مستشار الدوله از تفاوت اعلامیهء حقوق بشر با مبانی حکومت در اسلام آگاه بود و به همین علت، برای انطباق اصول قانون اساسی فرانسه با شریعت اسلامی مجبور میشود از اصل اساسی آن یعنی تشکیل حکومت براساس ارادهء اجتماع و نشات گرفتن اقتدار حکومت از اجتماع صرف نظر کند و منشأ حکومت را نه اجتماع مردم بلکه خداوند معرفی نماید."