چکیده:
اهمیت نقش سوارهنظام نزد مغولان و همچنین حکومت ممالیک در مصر که پس از آن مرکز تمدن اسلامی شده بود،باعث رونق دوبارهی این علم در دورههای ایلخانی،تیموری و ممالیک گردید.پس از ایشان نیز نزد صفویان و عثمانیها و گورکانیان هند ادامه یافت.پس از قرن 18 م،این علم در اروپا به شیوهی نوین دامپزشکی تبدیل شد که این تحول در ایران در ابتدای قرن 14 ه.ق20/ م رخ داد. بیطره یا بیطاری که امروزه میتوان دامپزشکی را معادل آن دانست، شناخت خصوصیات و بیماریهای اسب و چگونگی درمان آنها و شیوههای عملی پرورش این حیوان را دربرمیگرفته است.پیشینهای این فن به تمدنهای بین النهرین،مصر،هند و...بازمیگردد اما منابع مهم آن همچون سایر علوم از یونان،روم،بیزانس و ایران باستان به تمدن اسلامی انتقال یافته است.توجه به فن پرورش و حفظ سلامت اسب و نقش این حیوان در تشکیلات نظامی و حکومتی نزد مسلمانان،از صدر اسلام بوده و به تدریج در دورههای حکومتی سرزمینهای اسلامی توسعه پیدا کرده و کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده است.این کتابها تا قبل از قرن 3 ه.ق،عنوان بیطرهی یا بیطاری نداشته،بلکه با نامهای فروسیه،کتاب الخیل و...شناخته شدهاند و این امر موجب شده که مشرقشناسان،اولین کتاب بیطاری را در اسلام به حنین بن اسحاق نسبت دهند. البته گسترش تألیفات در این فن از قرن سوم ه.ق در کنار ترجمهی علوم از منابع یونانی و سریانی و سایر زبانها بوده که مهمترین کتاب در این دوران، کامل الصناعتین فی البیطره ابن اخی حزام است که الهامبخش و منبع اصلی تألیفات دوران بعد در این زمینه شده است.پس از آن تا قرن هفتم ه.ق،تألیفات بسیاری در سرزمینهای اسلامی در این زمینه وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
"توجه به فن پرورش و حفظ سلامت اسب و نقش این حیوان در تشکیلات نظامی و حکومتی نزد مسلمانان،از صدر اسلام بوده و به تدریج در دورههای حکومتی سرزمینهای اسلامی توسعه پیدا کرده و کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده است.
(میمندینژاد 42-32؛تاجبخش 1/181) چنانچه بیطار را معرب هیپاتر1یونانی(پزشک اسب)بدانیم،بیطار با معنای فارسی قدیم آن کاملا برابر است اما با آنچه که امروزه از مفهوم دامپزشک و دامپزشکی برمیآید،کمی تفاوت پیدا میکند چراکه دامپزشکی شامل معالجه و درمان تمامی حیوانات اهلی شامل چهارپایان،طیور،حیوانات خانگی،حیوانات باغ وحش و حتی آبزیان و حشرات پرورشی است و نیز مواردی چون انگلشناسی و بیماریهای مشترک انسان و دام را دربر میگیرد.
(ر ک،همو،511 تا 711) همچنین شناخت پرندگان شکاری و نکتههای مربوط به پرورش و حفظ سلامت و تغذیهی مناسب و بهگزینی نژادی ایشان،تحت نام علم البزاة یا بیزه شناخته میشود و آثار زیادی در دورهها و سرزمینهای مختلف اسلامی در این زمینه وجود دارد که در آنها علاوه بر پرندگان شکاری حیواناتی مانند سگ،یوز،گربه و...
توجه به دانش اسبشناسی و اسب پزشکی نزد مسلمانان،کاملا طبیعی است،چراکه با توجه به فتوحات گستردهی دولتهای اسلامی و نقش سوارهنظام در آنها و استفاده از اسب در تمامی امور سپاه و نظم حکومتی در سرزمینهای اسلامی،تشکیلات گستردهای در این زمینه وجود داشته و تألیفات زیادی نیز انجام دشه است.
ق)،از عالمان قرن دوم هجری قمری که در زمینهی اخبار و سرگذشتهای عرب در جاهلیت و علم و انساب آگاهیهای زیادی داشت،نامها و انساب اسبهای معروف عرب را در کتاب خود به نام انساب الخیل فی الجاهلیه و الاسلام و دورهی اسلامی آمده و دربارهی آنها روایتهایی بیان شده است."