چکیده:
تاریخنویسان مسلمان،شروع درگیریهای بین اعراب مسلمان با دولت ساسانی را از زمان ابو بکر میدانند،هرچند در زمان خلافت خلیفهی دوم، فتوحات شدت بیشتری یافت.یکی از نبردهای بین اعراب مسلمان و ساسانیان، نبرد بویب بود که پس از نبرد جسر(پل)اتفاق افتاد و منجر به پیروزی ساسانیان شد،با این وجود ایران نتوانست از این موفقیت،بهرهی چندانی ببرد.اختلاف در سال وقوع جنگ و نام فرماندهان و همچنین اختلاف در نام پادشاه ایران و خلیفه مسلمانان،از نکتههای موجود در منابع میباشد.این پژوهش با بیان و مقایسهی اختلاف موجود در منابع،بر آن است تا به زمان دقیق نبرد و نام فرماندهان جنگ و همچنین نام پادشاه ایران از سویی و خلیفهی مسلمانان از سوی دیگر دست یابد.
خلاصه ماشینی:
"»(یاقوت حموی،بویب) این نبرد ظاهرا به تلافی شکست اعراب مسلمان در نبرد جسر(پل)صورت گرفته است،چراکه بیشتر منابع به روشنی بیان داشتهاند که،قبل از این واقعه،در نبرد جسر، حملهی سختی از سوی ایرانیان بر اعراب وارد آمده،تا جایی که اعراب حتی تا یک سال به به ساسانیان فکر نکردهاند و خلیفه دوم بعد از یک سال از گذشت این واقعه،یعنی اواسط سال 41 هجری،لشکری را علیه ساسانیان جمعآوری و آنان را بر ضد ایرانیان اعزام کرده که نتیجهی این جنگ پیروزی سپاه اعراب بر سپاه ساسانی بوده است.
با توجه به مسایل دورهی خلیفهی دوم و با توجه به اینکه اگر فرض کنیم که واقعا این نبرد(بویب)به تلافی نبرد جسر صورت گرفته است، که اینچنین نیز به نظر میرسد،اعراب برای جنگ لازم بود به تجهیز سپاه بپردازند و این امر نیازمدن وقت و زمان بیشتر بوده است و نمیتوان پذیرفت که بلافاصله بعد از شکست نبرد قبلی صورت گرفته باشد.
(تاریخ،2/102)با توجه به اینکه بیشتر منابع جریر را به عنوان فرمانده معرفی کردهاند،احتمال اینکه طبری و ابن اثیر در ذکر نام این فرمانده اشتباه کرده باشند بسیار است،چراکه میدانیم طبری در ذکر رویدادها دقت لازم را نداشته و روایتها را از افراد مختلف،بدون هیچ بررسی آورده است،به علاوه پس از آن خود اشاره میکند که خلیفه عرفجه را برکنار کرد و فرماندهی را به جریر سپرد.
نظر بلاذری به عنوان اولین منبع در اینباره درست به نظر میرسد،به این دلیل که 1-جریر به عنوان فرماندهی جنگ مطرح بوده که باید کار جنگ را با از بین بردن فرماندهی سپاه ایران یکسره میکرده است و 2-منابع نزدیک به واقعه نیز به نوعی این مسأله را مورد تایید قرار دادهاند."