خلاصه ماشینی:
"(ص 47) از دوازده مورد دیگر سه مورد اختصاص به مسائل منطقی دارد و نه مورد دیگر عبارتند از: 1-دنیاداری ارسطو و ترک کردن افلاطون دنیاداری را(مورد اول) 2-اختلاف در تدوین علوم و روش تحقیق مطالب(مورد دوم) 3-تقدم جواهر حسی یا علمی(مورد سوم) 4-اکتساب حدود از طریق تقسیم یا ترکیب(مورد چهارم) 5-اختلاف در چگونگی دیدن اجسام(مورد هشتم) 6-ذاتی یا اکتسابی بودن اخلاق(مورد نهم) 7-علم ذاتی است یا اکتسابی(مورد دهم) 8-حدوث یا قدم عالم(مورد یازدهم) 9-مثالهای عقلی(مورد دوازدهم) آنچه مسلم است اغلب مطالب این رساله از امهات مسائل فلسفی و منطقی است و شامل نکتههای بسیار ارزنده و چشمگیر است و نیز آنچه مسلم است کوشش فارابی در آشتی دادن این دو مکتب فلسفی باهم مانند کوشش متقدمان و متأخران او اغلب عقیم ماندهاست.
تاکنون دریای خزر از جهات مختلف زمینشناسی،گیاهشناسی، جانورشناسی،جغرافیا،شیلات،آلودگی و غیره مورد مطالعه قرار گرفته است که نتایج آن به صورت صدها کتاب،مقاله و گزارش به چاپ رسیده است،اما این منابع اکثر به زبان روسی بوده و عدم آشنائی محققین و دانشمندان ایرانی به این زبان ازیکسو و از سوی دیگر عدم دسترسی به این مدارک نیز قسمتی از مشکلات استفاده از آنها را تشکیل میدهد.
2-یک دست نبودن واژههای بکار برده شده در متن و واژهنامه کتاب،بطوری که زمانی واژهها به زبان فرانسه بکار برده شده است مثل ration de production یا جیرهء تولید(ص 742)قدرت باروری Fecondite (ص 942)و زمانی به زبان انگلیسی مثل Hatching خروج نوزاد از تخم و یا Feeding bases (ص 081)و این عدم یکدستی گاهی در تلفظ اسامی نیز وجود دارد مثل اولیگوخت Oligochaete (از دسته کمتاران)ص 161 و پلیکت(از دسته پرتاران)ص 32 که بهتر بود نویسندگان کتاب بجای اولیگوخت همان لفظ متداول اولیگوکت که بیشتر در مقابل پلیکت استفاده میشود بکار میبردند."