چکیده:
برداشت درست از متون دینی نیازمند فهم روشمند است. مقاله پیشرو، ابتدا راه حل پیشنهادی خود را برای این منظور در قالب یک سیر منطقی و قابل تکرار و الگوده ارائه داده، به آسیبهای ناشی از بیتوجهی به برخی مقتضیات این روش اشاره نموده است. در هر دو بخش، نمونههایی از متن احادیث، استخراج و عرضه میگردد. در بخش نخست، سه مرحله برای برداشت روشمند عنوان و تبیین شده است. مرحله اول: احراز متن یعنی اطمینان از حدیث بودن و صحت متن؛ مرحله دوم: فهم متن بهمعنای برداشت ابتدایی و درک منطوق کلام در دو قسمت مفردات و ترکیبات حدیث و مرحله سوم: فهم مقصود، از طریق توجه به بافت و زمینه و نیز تشکیل خانواده حدیث است.در بخش دوم به عوامل موثر در برداشتهای نادرست از حدیث اشاره کرده و برخی از آسیبهای جدی در این عرصه در دو بخش زمینههای اختیاری و غیراختیاری همراه نمونه توضیح داده شده است.
خلاصه ماشینی:
مشکل اینجاست که بخش متنابهی از این سخنان، مضمون قابل قبولی دارند و گاه در شرح و توضیح و دفاع از آنها مطالب علمی و استدلالی مفصلی نیز ارائه شده است، اما آیا میتوان تنها به دلیل درستبودن و یا مقبولبودن و یا حتی دلنشینبودن و کارابودن گفتهای، آن را به عنوان سخن معصوم پذیرفت؟ آیا لازم است ما برای دفاع از «لقمة الصباح مسمار البدن» 1 و یا «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد»، (بنگرید به: محمدی ریشهری، 1376، ص 206) سرمایهگذاری کنیم و به پزشکی و ادبیات و شعر فردوسی، شاعر حماسهسرای ایران، چنگاندازیم؟!
اگر به چند مسئلۀ جزیی، مانند درست و تمام نشنیدن راوی، خط ناخوانای برخی کاتبان و مستنسخان و نیز کم سوادی برخی بازگوکنندگان حدیث، توجه کنیم، آنگاه به راحتی تصدیق خواهیم کرد که پارهای مشکلات در پذیرش و فهم برخی روایات، ناشی از نقل ناصحیح حدیث بوده است.
با گردآوری احادیث مشابه مانند «قیمة کل امریء و قدره معرفته؛ (القمی، 1361، ص 1) ارزش و قدر هر کس، شناخت و معرفت او است» و «قیمة کل امریء ما یعمله؛ (الآمدیالتمیمی، 1360، ح 6752) ارزش هر کس به دانایی او است» و با توجه به فهم لغتشناس کهن و ادیب بزرگ عرب، خلیل فراهیدی که نوشته است: «أحث کلمة علی طلب العلم، قول علی بن ابیطالب: قیمة کل امریء مایحسن» (الفراهیدی، 1409 ق، ص 28؛ القعصاح، ماده «حسن») و نیز چند حدیث و شعر منسوب به امام علی× به این نتیجه میرسیم که مقصود از حدیث، ارجنهادن به علم و معرفت است و آنچه انسان را ارزشمند میکند، دانایی و مهارتهای نظری عملی اوست نه ثروت و جاه و لباس.