چکیده:
«فتنه» در نهج البلاغه به معنای «آزمایش الهی» است که یکی از ضرورت های محرک بشر برای پیشرفت و موجب تحریک احساس حقجویی و حق یابی می باشد. این واژه به معنای «دورشدن جامعه از دین، و حاکمیت ارزش های غیر الهی بر جامعه» نیز می آید؛ چنان که از اوضاع حاکم بر عصر جاهلیت به عنوان فتنه یاد شده است؛ اما بیشترین مطالب نهج البلاغه درباره فتنه، مربوط به رویدادهایی است که جنبه آشوب دارد و توسط هواپرستان و بدعتگذاران در دین با آمیختن حق و باطل پدیدار می شود.
امام علی× شکل گرفتن فتنه را پنهانی، و رشد آن را سریع می داند. ضمن تبیین ماهیت فتنه و آشکار ساختن ابعاد مختلف آن، داشتن بصیرت، وانهادن عداوت و نفرت از یکدیگر، ترک فخرفروشی، پرهیز از اقدام نابه هنگام، حفظ هشیاری و با احتیاط قدم برداشتن، پرهیز از مستی های نعمت، پیروی از رهبری صالح، و راست گویی رهبران با مردم را از عوامل مصون ماندن جامعه ها از آفت های فتنه ها معرفی می کند.
خلاصه ماشینی:
"5. پرهیز از اقدام نا به هنگام امام علیه السلام در ادامه به این اصل مهم اشاره میکند که اگر کسی میخواهد برای کار مهمیاقدام کند،باید در شرایط آماده،اقدام نماید یا بتواند شرایط را خودش آماده سازد وگرنهقیامهای بیمورد و حسابنشده،ثمرهای جز ناکامی و شکست نخواهند داشت؛زیرا قانونعلت و معلول و دیگر روابط میان رویدادها،برای هر نتیجهای،مقدمه یا مقدماتی را ضروریساخته است.
نتیجه اینکه در نگاه اول،تفاوت جدی میان اطمینان قلبی و آرامش روانی وجود دارد واین دو صرفا دو لفظ متفاوت حاکی از یک مفهوم واحد نیستند؛بلکه با دو لفظ متفاوت روبهروهستیم که برآمده از دو عالم و دو فرهنگ جداگانهاند؛لذا به قول حافظ: {Sآدمی در عالم خاکی نمیآید به دست#عالمی از نو بیاید ساخت و ز نو آدمیS}برای مثال،حضرت علی علیه السلام در اوج اطمینان قلبی یک بشر قرار دارد و به فروده خودش هیچگاه در حق شک نکرد:«ما شککت فی الحق مذ أریته»(سید رضی،1386:خ 4)اما آیامیتوان ادعا کرد که آن حضرت آرامش روانی با تعریف مشهور در روانشناسی نیز داشت؟آیاخطبه سوم نهج البلاغه(خطبه شقشقیه)گویای عدم آرامش روانی ایشان نیست؟ نالههای حضرت زهرا علیها السلام در فراق حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و بیت الاحزان ایشان نیز خبراز عدم آرامش روانی فردی دارد،با اینکه در اطمینان قلبی ایشان تردیدی نداریم؛لذا به نظرنگارنده باید به تباین اطمینان قلبی و آرامش روانی توجه کرد و از نتایج آن بهرهمند شد."