چکیده:
استاندارد بینالمللی ایزو 2788 و استاندارد بریتانیا 8723 بر کاربرد توصیفگرهای بسیط و تجزیة توصیفگرهای مرکب یا پیچیده به عناصر معنایی مجزا تاکید دارند. این استانداردها از عاملبندی بهعنوان روش تجزیة اصطلاحات مرکب نام میبرند. قواعد و انواع عاملبندی در جهت کاهش کاربرد توصیفگرهای مرکب و حرکت به سمت تدوین توصیفگرهای بسیط وضع شدهند. به این ترتیب، باید همواره رابطة مشخصی میان تعداد توصیفگرها و تعداد کلمات بهکار برده شده در ساختار آنها برقرار باشد. در نسبت عاملبندی این باور وجود دارد که همواره تعداد توصیفگرهای یککلمهای باید بیشتر از توصیفگرهای دوکلمهای و توصیفگرهای دوکلمهای بیشتر از توصیفگرهای سهکلمهای و الی آخر باشد. شیوة محاسبة نسبت عاملبندی بر مبنای تحلیل نسبت بین توصیفگرها با شمار کلمات گوناگون است. در این پژوهش بهمنظور تبیین نسبت عاملبندی بین توصیفگرها با شمار کلمات گوناگون، توصیفگرهای اصطلاحنامههای اصفا، اصول فقه، منطق، فلسفه، علوم قرآنی و کلام اسلامی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاند. در تحلیل کمّی عاملبندی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. در بررسی این موضوع از شیوة تجزیه و تحلیل ارتباطی بهره گرفته شده که یکی از انواع روشهای بررسی در تحلیل محتواست. جامعة مورد پژوهش در تحلیل کمّی نسبت عاملبندی، توصیفگرهاست که با روش نمونهگیری طبقهای تصادفی، تعیین شده است. نتایج پژوهش نشان داد که در اصطلاحنامههای مورد بررسی، همواره تعداد توصیفگرهای یککلمهای کمتر از توصیفگرهای مرکب دوکلمهای بود. بیشترین میزان کاربرد توصیفگرهای یککلمهای در اصطلاحنامههای اصفا، منطق، و کلام اسلامی قابل شناسایی است. بهترین نتایج درکاهش سطح پیشهمارایی به ترتیب در اصطلاحنامههای اصفا، اصول فقه، و فلسفه محقق شده است.
خلاصه ماشینی:
"در این پژوهش به منظور تبیین نسبت عاملبندی بین توصیفگرها با شمار کلمات گوناگون،توصیفگرهای اصطلاحنامههای اصفا،اصول فقه،منطق،فلسفه،علوم قرآنی و کلام اسلامی،مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاند.
بیشترین حجم توصیفگرها،براساسشمار کلمات به کار رفته در ساختار آنها،بهچه توصیفگرهایی اختصاص یافته است؟ وش پژوهش در تحلیل کمی عاملبندی توصیفگرها دراصطلاحنامههای اصفا و علوم اسلامی ازروش تحلیل محتوا استفاده شده است.
در اینجا به ذکر مثالی میپردازیم:اگردر نظر داشته باشیم که نسبت عاملبندیرا در تبیین حجم توصیفگرهای سه وچهار کلمهای محاسبه کنیم،به ترتیبی کهتعداد توصیفگرهای سه کلمهای معادل 75عدد و توصیفگرهای چهار کلمهای معادل 25عدد باشد،شیوۀ محاسبۀ نسبت عاملبندی بهشکل زیر خواهد بود: تعداد توصیفگرهای سه کلمهای- a حاصل جمع توصیفگرها در تناسب- b FR-75/75+25-/075 نتیجۀ فوق به این مفهوم است که از مجموع100 توصیفگر سه و چهار کلمهای،75 عددتوصیفگرهای سه کلمهای است.
همان گونهکه نتایج نسبت عاملبندی در توصیفگرها باشمار کلمات گوناگن نشان میدهد،پرهیزاز پیشهمارایی و کاهش میزان کاربرد کلماتدر ساختار توصیفگرهای مرکب در اصفا ازنسبت توصیفگرهای یک و دو کلمهای بهبعد،رعایت شده است.
همان گونه که در نمودار 1 مشاهدهمیکنید نتایج حاصل از نسبت توصیفگرهابا شمار کلمات گوناگون در اصفا به استثناینسبت توصیفگرهای یک و دو کلمهای،سطحی متعادل را نشان میدهد و صرفنظراز اختلافات اندک،نتایج نسبت عاملبندیدر رابطۀ بین انواع توصیفگرها با شمارکلمات گوناگون در این اصطلاحنامه مشابهاست.
نکتۀ دیگر اینکه،در نمودار 6 مشاهدهمیکنید در اصطلاحنامۀ کلام اسلامی از نسبتتوصیفگرهای 2 با 3 کلمهای به بعد شاهدسیر صعودی نتایج نسبت عاملبندی بینتوصیفگرها با شمار کلمات گوناگون هستیم.
In Seminar on Indexing Languages and Thesaurus Construction,Paris:United Nations Educational,Scientific and Cultural Organization,1981."