چکیده:
تغییرات گسترده در دوره پهلوی اول و احداث زیرساختهای کشور چون شبکه حمل و نقل، ارتباطات، صنعت و تجارت و موسسات مالیه، نظامی و امنیتی در دوره 16 ساله پهلوی اول امکان سیاستگذاری دولت در کشور را تسهیل کرد. وقوع جنگ جهانی دوم (شهریور 1318ش) و اشغال ایران (در سوم شهریور 1320ش) اختلال عمدهای در روابط اقتصادی و اجتماعی کشور ایجاد کرد. افزایش انتشار پول و تورم، بینظمی و شورش هایی را در پی داشت که دولت ناگزیر به سیاست جیرهبندی برای حل بحران روی آورد. سیاست توزیع عمومی و جیرهبندی برخی از کالاها را وزارت دارایی در 1321ش اجرا کرد و نتایج درخور توجهی چون دسترسی به برخی از کالاها و کاهش سوء تغذیه و حمایت از گروههای محروم حاصل شد. اما از طرفی گسترش رشوه و فساد کارکنان و توزیعکنندگان، شکلگیری بازار سیاه، کاهش انگیزه تولید و افزایش بوروکراسی را به بار آورد. در این میان اقدامات میلسپو در کاهش کسر بودجه و شکاف درآمدی مخالفت ها را با وی تشدید کرد و سرانجام مخالفت دربار و ارتش با برنامههای او همزمان با مخالفت نیروهای ملیگرا با حضور آمریکاییها در سازمان های دولتی موجب برکناری میلسپو در اواخر زمستان 1323ش شد و یک سال بعد به تغییر قانون مالیات بر درآمد مصوب میلسپو و لغو نظام جیره بندی انجامید.
خلاصه ماشینی:
"در این میاناقدامات میلیپو در کاهش کسر بودجه و شکاف درآمدیمخالفت ها را با وی تشدید کرد و سرانجام مخالفت دربار و ارتش بابرنامه های او هم زمان با مخالفت نیروهای ملی گرا با حضورآمریکایی ها در سازمان های دولتی موجب برکناری میلسپو دراواخر زمستان 1323 ش شد و یک سال بعد به تغییر قانون مالیاتبر درآمد مصوب میلسپو و لغو نظام جیرهبندی انجامید.
. امتناع اتخاذ سیاست جیرهبندی در دورۀ پیشامدرن افزایش توانمندی و مهارت در دانش و فناوری در تاریخ معاصر از سیطرۀ رخدادهایطبیعی و محدودیتهای جغرافیایی بر زندگی بشر کاست؛از جمله در زمینۀ تولید موادغذایی،ارتباط مناطق دورافتاده با مناطق برخوردار،جمعآوری و توزیع کالا و محصولاتمورد نیاز همگانی را به همراه آورد و ثمرۀ این تحول کاهش هزینۀ تولید و گردشسریعتر مایحتاج عمومی بود.
اما فقدان وسایل حملونقل موتوری برای توزیع گندم،اشغال بخشهایی از کشور،ناامنی راه،افزایش مالیات از حملونقل مواد غذایی و باجگیری حاکمان قدرتمند ازصنف نانوا و قصاب بر بحران کمبود غذایی در پایتخت و مراکز ایالت میافزود و بهایگندم از خرواری 35 تومان در اوایل سال به خرواری 90 تومان افزایش یافته بود(کیخسرو،1382:80) وضعیت اقتصادی،ناتوانی دولت در عرصۀ سیاستگذاری را آشکار میکند.
تیجه مشکلات کشور پس از اشغال شهریور 1320 خروج سلطۀ مستبد و عدم اقتدارنهادهای اداری،سلطۀ اشغالگر خارجی و ناتوانی دولت از اعمال قدرت در برخی ازمناطق،تنشهای ایلی و طبقاتی،بیتوجهی به تبعات آن بر موقعیت ملی،تضعیف پولملی و بحران اقتصادی،کنترل شبکۀ راهآهن و کامیون،در کنار فقدان هماهنگینیروهای سیاسی بر منافع ملی،سوء استفاده از مشکلات اقتصادی برای حذف رقبایسیاسی به تضعیف قدرت دولت و وقوع حوادثی مثل 17 آذر 1321 منجر گردید."