چکیده:
روی کار آمدن سلجوقیان در ایران، شرایط نوینی در فضای اجتماعی شهرها و از آن جمله شهر ری ایجاد کرد که به تدریج منجر به سامان یابی مناسبات اجتماعی بر اساس اولویت اعتقادی شد. برای نمونه قدرت یافتن اشاعره و نیز رکود مکتب اعتزال به نمایندگی از گرایش های عقلی و علمی، به برقراری تعصبات مذهبی و جمود فکری در این دوره انجامید. تاثیرگذاری مناسبات عقیدتی بر روابط اجتماعی گروه های شهری سبب شد وضعیت روزمره زندگی مردم بر اساس ویژگی های خاصی استوار شود که از آن جمله سامان یافتن گروه های خویشاوند یا هم مذهب در یک محله یا محله های کنار یکدیگر بود. استقرار گروه های مذهبی متعدد و متنوع در ری فضای حاکم بر شهر را در شرایط اضطراب قرار می داد و مناقشه ها و مجادله های گسترده اجتماعی را تشدید می کرد که در پاره ای موارد به برخوردهای شدید اجتماعی و حتی بروز کشتار در شهر می انجامید. این امر، گسترش شکاف اجتماعی و واگرایی هر چه بیشتر گروه های شهری نا همگون و نیز تشدید ستیزه های اجتماعی را در پی داشت. گاه شدت وقوع این حوادث تا اندازه ای بود که صدمه های جبران ناپذیری به زندگی شهری، بناها و تاسیسات آن وارد می آورد. مناقشه های مداوم اجتماعی، جامعه شهری ری را در برابر حمله مغول ضعیف کرد، به طوری که هنگام رسیدن آنان به دروازه های ری، در اثر این منازعه ها و رقابت ها، شهر چنان به ویرانی کشیده شده بود که تخریب آن به دست مغولان چندان دشوار نبود. ازاین رو موضوع ستیزه های اجتماعی گسترده و مستمر میان محله ها و گروه های مختلف شهری ری در این دوره، منظری ویژه برای فهم دلایل داخلی انحطاط زندگی شهری در ایران قبل از حمله مغول پیش رو می گشاید.
خلاصه ماشینی:
"ساختار مذهبی ری شهر ری در دوره سلجوقی از مذهبها و فرقههای مختلفی تشکیل میشد که هر یک از آنها در درون خود انشعابهایی نیز داشتند و بنابر قدرت جتماعی و سیاسی و موقعیتشان در شهر،تأثیرهایی در عرصۀ زندگی شهری بر جای میگذاشتند.
برای مثال عماد الدین ابو محمد حسن استرآبادی که در دیوان قوامی رازی از او یاد شده است و از علمای بزرگ حنفی به شمار میرفت،منصب قضاوت شهر ری را بر عهده داشت(قوامی رازی،1334:158).
اقدام خواجه در اختصاص دادن این مراکز تنها به شافعی مذهبان از وضعیت بسیار حادتری،فراتر از مجادلههای میان سنی و شیعه به ویژه اسماعیلیان حکایت دارد و آن رشد گرایشهای اعتقادی و غلبۀ احساسها و تعصبهای فرقهای به صورت کاملا فراگیر میان تمام فرقههای اسلامی-حتی فرقههای اهل سنت-نسبت به یکدیگر بود.
رشد و قدرت یافتن گروههای شیعی به ویژه اسماعیلیان و حضور فعال ایشان در ری، اقدامهای عملی آنها در برخورد با دشمنانشان به شکل ترور و برقراری جو تهدید و هراس و نیز واکنش شدید فرقههای دیگر نسبت به آنها نقش مؤثری در پیش بردن جامعۀ شهری ری به سوی منازعههای اجتماعی داشت.
4. مناظرهها و مشاجرههای بزرگان فرقههای گوناگون موجب تحریک عوام و گسترش دامنۀ تعصب در میان آنها میشد و به درگیریهای فیزیکی در سطح شهر میانجامید، چنان که در سال 582 هجری یکی از بزرگترین شهر-جنگهایی که دست مایۀ مذهبی داشت به وقوع پیوست که اثرات مخربی بر مناسبات شهرنشینی گذاشت و سبب قتل بسیاری از اهالی و ویرانی محلهها و فضاهای شهری شد،به طوری که بسیاری از ساکنان، پس از آن شهر را ترک و به شهرها و روستاهای اطراف نقل مکان کردند(ابن اثیر،بیتا: ج 23،59-60)."