چکیده:
مجاز یکی از فروع علم بیان محسوب می شود و در اصطلاح به معنی کلمه ای است که در غیر معنای وضعی (حقیقی)، به همراه قرینه ای که مانع از اراده معنای حقیقی باشد، استعمال گردد. بررسی این مفهوم در نامه های حضرت علی (ع) در کتاب شریف نهج البلاغه مبین این مطلب است که میزان استعمال مجازی و حقیقی کلمات و عبارات با توجه به موضوع نامه ها و همچنین مخاطبان آن ها متفاوت است. در میان انواع مجازهای به کار رفته در سخنان امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)، استعاره به خصوص از نوع مصرحه کاربرد بیشتری دارد. این نوع استعاره غالبا با طرفین حسی استعمال شده است. از این رو برای مخاطب نامه مانوس و آشناست.گاه نیز امام (ع) متاثر از قرآن کریم، استعاره ای را به کار می برد که طرفین یا یک طرف آن عقلی است و این امر سبب گردیده، دانشمندان و ادیبانی که به بررسی سخن ایشان پرداخته اند، آن را به بیانی « دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق» تعبیر کنند.
خلاصه ماشینی:
"به عنوان مثال وی به کار رفتن واژۀ«أکل»در غیر معنای حقیقی آن را بدین شکل بیان میدارد:در مجاز و تشبیه به«أکل»&%00602EPMG006G% این قول خداوند عز و جل{/(إن الذین یأکلون أموال الیتامی ظلما)/}(نساء10/)(جاحظ 1388:ج 5 ص 25) در روزگاری که در پژوهشهای اولیه پیرامون متن قرآن کریم با اصطلاحمجاز روبرو میشویم؛گروهی نیز وجود چنین مسألهای را در قرآن موردتشکیک قرار میدهند و در واقع اثبات آن را طعنه به حقانیت قرآن دانسهاندو بر این باورند که مجاز کذب و دروغ است.
در ذیل نمونههایی دیگر از مجازهای موجود در نامههای حضرت علی(علیه السلام)به همراه تعریفی کوتاه از نوع مجاز به کار رفته میآید: استعارۀ تصریحیه(مصرحه):استعارهای است که در آن به لفظ مشبهبه(مستعارمنه)تصریح شده و مشبه(مستعارله)آن محذوف است.
بنابراین در این عبارت استعارۀ تصریحیۀتبعیه وجود دارد:مشبهبه(لام تعلیل در معنای حقیقی)ذکر شده و از آن ارادۀمشبه(غایت)شده است»(تفتازانی،1428:362)در بیت زیر نیز شاعر از چنیناستعارهای با استفاده از متعلق معنای لام(علیت)استفاده کرده است: {Sلدوا للموت و ابنوا للخراب#فکلکم یسیر الی التابS}فرزند بزایید برای مردن و بنا کنید برای خراب شدن،که همه شما رو به سویتباهی و ویرانی دارید.
چنان که در بیت زیر شاعر دویدن شتر را مجازاز یورش مردان جنگی به سمت دشمن در میدان جنگ قرار داده است: {Sإذا استنزلوا عنهن للطعن أرقلوا#إلی الموت إرقال الجمال المصاعبS} هرگاه سواران از اسبها پایین بیایند(به سبب تنگی جا یا سخت شدن جنگ)به سمت مرگ میدوند،چون دویدن شتری وحشی(که هرگز به خود افسارندیده است)نابغه ذبیانی،1991:6) علاقۀ عموم:به این شکل که لفظ مجاز دارای شمول است و از آن درحقیقت لفظ خاصی اراده شود."