چکیده:
حفظ قرآن کریم، این سنت دیرپای هزار و چهارصد ساله، چون دیگر پدیده های فرهنگی اجتماعی، مبتنی بر خاستگاه و زمینه-هایی است که گرچه گهگاه ساده و یا هیچ انگاشته می شوند؛ لیکن علاوه بر آنکه نقشی مهم در مانایی و استمرار این پدیده داشته و دارند، آغازگاه این سنت کهن را نیز به خوبی می-نمایانند. این دلایل که گاه از سنخ فکرند و گاه از جنس فرهنگ، گاه زاییده زمانند و گاه محصول متن، هر یک با فراز و فرودی، به پیدایی حفظ قرآن کریم دامن زده اند. نمونه های فراوان تاریخی به خوبی نشان می دهند که حفظ قرآن، برآیند مؤلفه هایی چون عدم فراگیری نگارش در عصر نزول، رواج فرهنگ شفاهی در میان اعراب، قداست قرآن، نزول تدریجی، چگونگی تدوین و تعلیم قرآن، مفاهیم عمیق و فصاحت و بلاغت قرآن کریم است. تاثیر این عوامل بر حفظ قرآن به یک اندازه نبوده، برخی پررنگ تر، بعضی کم فروغ تر، برخی مانا و بعضی میرا بوده اند و نمی توان این بسترها را نادیده انگاشت و آنگونه که برخی تصور کرده اند، تمامی عوامل پدیدارساز حفظ قرآن را تنها در عدم رواج نگارش منحصر کرد؛ زیرا چنین انحصاری معنایی جز انقراض حفظ قرآن پس از صدر اسلام نخواهد داشت؛ حال آنکه این سنت مستند به شواهد عینی و واقعی همچنان جاری و ساری است.
خلاصه ماشینی:
"سؤال این است که آیا این ویژگی منحصر به فرد و اینشکل از نزول،حقیقتا به هدف حفظ و به ذهن سپاری آیات شکل گرفته است؟افرادی چون زرقانی(همان:284)و سیوطی،1993،ج 2:206)بر اینباورند که در عصر نزول،حفظ قرآن کریم ذاتا موضوعیت نداشت؛اما هجر قلمبه حافظه حیات و ارزشی عرضی بخشید تا طریقی برای مصونیت کلام الهی اززیادت و نقصان باشد.
بنابراین وقتی همه قرآن را افراد بسیاری نوشته و عده زیادی آن را حفظ کردهباشند،چگونه میتوان در مصونیت و محفوظ ماندن آن و نظم و ترتیب درون آنتردید کرد؟(همان:285-255)قطعا صیانت قرآن کریم از تحریف،معلول عللیچند است که همگی اثربخش و ارزشمند بودهاند و در این میان،به ذهن سپاریآیات با برخورداری از ظرفیتهایی متمایز،مکملی مناسب برای دیگر مؤلفهامحسوب شده و بخشی از وظایف پاسداری از کلام الهی را بر عهده گرفت.
در حقیقت وجود پرسشی مهم،علتی ژرفتر و نیازی عمیقتر را پیش رویمان قرار خواهد داد و آن اینکه اگرحفظ قرآن فی نفسه موضوعیت نداشته و ذهن سپاری آیات تنها در سایۀ نیاز&%00633EPMG006G% مذکور شکل گرفته است،چرا با مرتفع شدن این نیاز،همچنان جریان حفظ قرآنجاری است؟ 3-3-تعلیم پس از گذار قرآن از دو مرحله تنزیل و تدوین،طراحی تعلیم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)ازهمان آغاز رسالت به گونهای بوده است که به صورتی طبیعی و خود به خودی بهاشراف ظاهری و باطنی بر آیات میانجامیده است.
صحابه نیز با تأسی به نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)همین شیوه را در آموزش قرآن پیش میگیرند؛چنانکه ابو عبید از سهلبن سعد انصاری نقل میکند که روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)بر جمعی از صحابه کهمشغول اقراء و تعلیم آیات قرآن بودند،وارد شده و آنان را به خواندن مستمرقرآن تشویق کردند."