چکیده:
محمدتقی مجلسی (م1070 ق)، معروف به مجلسی اول، از جمله علمای دوره صفوی است که در کتاب خود، لوامع صاحبقرانی ـ که ترجمه و شرح من لایحضره الفقیه صدوق (م 381 ق) است، به شرح احادیث و مباحث فقه الحدیث پرداخته است. او در مباحث فقه الحدیثی، در گام نخست برای دست یابی به متن صحیح روایات و تشخیص متن صحیح از سقیم به مباحثی چون تصحیف، تحریف و سهو نسخه برداران اشاره کرده و با دیدن نسخه های متعدد، متن صحیح مورد نظر خود را نشان داده است. سپس در گام بعدی، به فهم متن روایات می پردازد. او برای فهم روایات، قواعد چهارگانه ای به نام های فقه اللغه، تقیه، نقل به معنا و تعارض اخبار دارد. هر یک از این قواعد در این تحقیق تعریف و بررسی شده اند. مجلسی، برای شناخت معانی الفاظ حدیثی در زمان استعمال به کتب لغت کهن مراجعه کرده است .همچنین وی به ریشه یابی واژه ها و ذکر معنای لغوی و اصطلاحی و عرفی واژه با توجه به توضیح و تبیین ائمه در روایات دیگر دقت کرده است. به نظر وی، تقیه یکی از مباحث مهم در فهم محتوای احادیث است و بیشتر روایات به صورت تقیه از ائمه صادر شده است. همچنین، در حل بیشتر احادیث متعارض، علم به تقیه ای بودن روایت، مشکل تعارض اخبار را حل می کند. مجلسی معتقد است بعد از زمان تدوین وکتابت رسمی احادیث در روایات صدوق ،گاهی نقل به معنا صورت گرفته شده است. به اعتقاد وی نقل به معنا و اختصار توسط صدوق به معنای حدیث لطمه وارد کرده است. مجلسی در خصوص احادیث متعارض در گام نخست، معتقد است اخبار متعارض نباید با احادیث محکم در تعارض باشد. سپس برای حل تعارض اخبار ، جمع روایات متعارض را مناسب تر از کنار زدن این گونه روایات می داند. این مقاله به بحث مراحل و قواعد مجلسی در فهم متن احادیث با تکیه بر کتاب لوامع صاحبقرانی پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"از محمد بن مسلم منقول است به خدمت امام صادق علیه السلام عرض کرد:اگر شخصی،نماز صبح را درحین طلوع فجر کند خوب است؟حضرت فرمودند:باکی نیست؛مگرنه این بود که در اول وقت خوبنیست.
در حدیث صحیح از محمد بن مسلم منقول است از امام باقر علیه السلام فرمودند پدرم در خانه به آواز بلندمیفرمودند:الصلاه خیر من النوم و اگر تو نیز این کلمه را مکرر بگویی،باکی نیست.
2. اکثر روایات عبید،بیاختلاف نیست و یک روایت را با چندین عنوان ذکر کرده است؛به عنواننمونه از عبید منقول است امام صادق علیه السلام فرمودند:باکی نیست طواف نافله را بیوضو به جا آورند و بعد ازآن وضو بسازند و نماز سنت را با وضو به فعل آورند؛یعنی اگر سهوا واقع شده باشد و اگر طواف را عمدابیوضو واقع سازند،وضو بسازند و در طواف سنت با وضو باشند.
این روایت،محمول بر حالت ضرورت است؛زیرا حدیث صحیح از زراره منقولاست:سؤال کرد از امام باقر علیه السلام در مورد اقل لباسی که زنان باید با آن نماز بخوانند،حضرت فرمودند:پیراهن و چادری که بر سر گیرند که همه بدن ایشان را فرا گیرد.
درحدیث دیگری منقول است امام صادق علیه السلام فرمودند:دشمنان را میتوان نفرین کرد،بخصوص هرگاه بدمذهب باشند و اگر خواهی نام آنها را میتوانی برد و استغفار از جهت خود مؤمنان باید کرد،در وقتقنوت اگر تقیه نباشد،دستها را مقابل صورت قرار ده و اگر تقیه باشد،دستها را در زیر لباس بلند کنهر مقدار که ممکن باشد و اگر نتوانی دست را بالا ببری،در زیر نگه دار و دعا بخوان."