چکیده:
یکی از وقایع نگاری های اواخر سلطنت فتحعلی شاه قاجار- که تا کنون معرفی، بررسی و تصحیح انتقادی نشده و در زاویه ناشناختگی و گمنامی مانده است- کتابی خطی تحت عنوان «تاریخ فتحعلی شاه قاجار»، از نویسنده ای به نام محمد حسین بدایع نگار اورجانی است. مولف، این کتاب را به دستور فتحعلی شاه در سال 1248ق. به رشته تحریر کشیده است و تنها یک نسخه از آن موجود است و آن نیز، در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می شود. اورجانی، از منشیان و دیوانیان سنتی صدر قاجار به شمار می رفت و این کتاب را، چندین سال بعد از عبدالرزاق دنبلی، مولف مآثرالسلطانیه و میرزا محمد صادق وقایع نگار مروزی، مولف تاریخ جهان آرا و یک سال قبل از تاریخ ذوالقرنین میرزا فضل اله خاوری نوشت. مقتدای او در وقایع نگاری، ابوالفضل عبداله وصاف است و به شیوه او، گزارش رویدادهای تاریخی را، با تکلف و تصنع و پیچیدگی و عبارت پردازی ملال آور و اشعار فراوان عربی و فارسی همراه ساخته است. محتوای کتاب، شامل مقدمه و اصل و نسب قاجار تا جنگ های دوم ایران و روس به صورت مختصر است. این مقاله، به معرفی این اثر خطی، نویسنده اش و بررسی انتقادی محتوای آن پرداخته است و سعی دارد برای نخستین بار از سبک نگارش و شیوه تاریخ نویسی اورجانی، گرته برداری و تقلیدهای او و نیز جایگاه وی در میان مورخان صدر قاجار در بررسی مقایسه ای، آگاهی هایی به دست دهد.
خلاصه ماشینی:
"(وفای زوارهای،1381،ص 118)چون خود محمد حسین اورجانی در کتاب خویش،نام پدر خود را«ملا ملک احمدقاضی عسکر»آورده(اورجانی،بیتا،برگ 311 الف)و در تذکرۀ حدیقه الشعرای سیداحمد دیوان بیگی و فرهنگ سخنوران عبد الرسول خیامپور نیز همین ملک احمد ثبت شده(دیوان بیگی،1365،ج 1،ص 351؛خیامپور،1340،ص 121)قول وفا در مآثر الباقریه،صحیح بهنظر نمیرسد1(وفای زوارهای،1381،ص 335) ملک احمد قاضی عسکر پدر محمد حسین اورجانی،به نوشتۀ وفا«منصب منادمت»و قاضی عسکری دستگاه آقا محمد خان قاجار را بر عهده داشته و کتابخوان مجلس اونیز بوده است.
گزارش مختصر مقابلۀ فتحعلی شاه قاجار با مدعیانسلطنت،حوادث شرق ایران بویژه خراسان،رویدادهای غرب ایران،جنگهای اول ایرانو روس،شروع روابط ایران با فرانسه و انگلیس،شرح حال و سرانجام دولتمردانی چونحاج ابراهیم خان کلانتر،محمد حسین صدر اصفهانی و عبد الله خان امین الدوله همراهبا سرودههای فراوان فارسی و عربی از خود نویسنده و شاعران دیگر،محتوای کتاب اورا شکل میدهد.
به نظر میرسد نوشتن وقایع و تاریخ،برای اظهارفضیلت و نشان دادن قدرت نویسندگی او بوده است تا ثبت وقایع تاریخی!البته باید گفتکه سبک نگارش او همراه با بهاریههائی که آورده است،نشان میدهد که در عرصه وحوزه و قدرت نویسندگی متکلف،به پای وصاف و میرزا مهدی خان استر آبادی در درۀنادره و حتا میرزا محمد صادق وقایعنگار مروزی،مؤلف تاریخ جهانآرا نمیرسد.
چنانکه در مقدمه اشاره شد،قبل از اورجانی مورخانی مانند عبد الرزاق بیگ دنبلیو میرزا محمد صادق وقایعنگار مروزی،تاریخ دولت قاجار و سلطنت فتحعلی شاه رابه رشتۀ تحریر کشیده بودند.
اورجانی،در نگارش تاریخ فتحعلی شاه قاجار،در شرح رویدادها،منابع خود را ذکر نکرده و فقط در فقرۀ بحث مختصر از روابط ایران و فرانسه،از منبع اطلاعاتخود یعنی میرزا محمد صادق وقایعنگار مروزی،مؤلف تاریخ جهانآرا نام برده است."