چکیده:
حوزه خلیج فارس به عنوان منطقه ای راهبردی، از اهمیت و جایگاه تاریخی ویژه ای همواره برخوردار بوده است. این منطقه، از روزگار باستان تا کنون، به لحاظ تجارت و منابع غنی خود، مورد توجه دیگر اقوام و ملل بوده و می باشد. به همین دلیل، در معرض رقابت و کشمکش کشورهای دیگر قرار دارد. بوشهر، از جمله شهرهای بندری خلیج فارس است که بعد از سقوط صفویان در دوره های افشاریان و زندیان، پس از کاهش اهمیت تجاری بندرعباس، مورد توجه دولت های خارجی قرار گرفت. در دوره قاجارها نیز، این بندر به لحاظ ساحل، تشکیلات اداری و ارتباط با شیراز، از جایگاه ویژه ای در میان بندرهای جنوب برخوردار بود. همین موضوع، سبب شد تا شمار بسیاری از کشورها، دست به تاسیس شرکت های تجاری و حتا کنسولگری در این شهر ساحلی بزنند. این مقاله، بر آن است تا به بررسی چرایی و چگونگی رونق و کسادی اقتصاد بندر بوشهر در سال های 1293- 1324 ش./ 1914- 1945 م. بپردازد و به روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به تبیین تجارت و مسایل و مشکلاتی که در تجارت بوشهر و راه های تجاری آن از سال های 1293- 1324 ش./ 1914- 1945 م. وجود داشته، بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"با ورود کالا از راه این بندر به داخل ایران،شهرهائی مثل شیرازو اصفهان،روبهرشد و توسعۀ اقتصادی نهاده بودند(لوریمر،1379،صص 170-171؛سفیری،1364،ص 31) در بوشهر عوامل دستاندرکار تجارت،تاجران و سوداگران داخلی و خارجی بودند کهگاهی به صورت انفرادی ولی بیشتر در قالب شرکتهای تجاری کار میکردند.
بسیاری از تاجران،میتوانستندکالاهای خارجی را از این بندر وارد ایران کنند و از طریق شیراز،به پخش آن در سراسرکشور بپردازند(اخوت،1386،ص 83) علاوهبر مسائلی که تاکنون دربارۀ عوامل آسیبزای تجارت در منطقۀ بوشهر اشارهشد.
این امر بر حجم کالاهای مسیر بوشهر-شیراز تأثیر منفی میگذاشت و بهکاهش حجم آن میانجامید که برخی از مهمترین عاملها،به شرح زیر بود: کاروانداران تا اویل قرن بیستم،از وسایل حمل و نقل موتوری،راهآهن و راه آسفالته و شوسه،درایران خبری نبود و ارتباط بین شهرها و مناطق روستائی و شهری،از طریق راههای مالرو،کاروانرو و گاه،راههای ویژۀ کالسکه و دلیجان تأمین میشد.
(احمدی،1380،ص 117؛سدید السلطنه،1371:ص 86) ولی با گسترش تجارت و بدتر شدن اوضاع،دولت انگلیس برای حفظ امنیت درمسیرهای تجاری،نیروی پلیس جنوب را در 1916 ایجاد کرد و از توان آن،برای تأمینامنیت جابهجائی کالاهای تجاری در جادههای بوشهر-شیراز استفاده میکرد.
امتیازاتی نظیر مسافت کمتر و امنیت بیشتر نسبت به دیگر کشورهای همسایۀ روسیه،استفاده از جادههای این کشور در چهار فصل سال،قابلاعتماد و قابلاستفاده بودن راهایران از طریق خلیج فارس و همچنین وجود نفت-که برای متفقین حیاتی بود-باعثگردید تا همین راه را برگزینند و کمک به شوروی از این طریق صورت بگیرد.
آنها که در هر دو جنگ جهانی این کشور را در اشغال خود داشتند و ازایران به عنوان گذرگاهی برای ارسال ملزومات به شوروی استفاده میکردند،حضورشانبر تجارت و راههای تجاری کشور تأثیرگذار بود."