چکیده:
نیمه نخست قرن سوم هجری یرای تشیع:دوران سختی بود؛ زیرا از
یکطرف فشار دستگاه حکومت و از دیگرء پدید آمدن فرقهها و
انشعابات» مشکلات؛را دو برابر کرد. عمدّه فرقههای شیعه در این زمان»
فرقه زیدیه, فطحیه و واقفیه بودند که نقش مهمی در تحولات آن دوره
داشتند.
فرقه زیدیه, از همه مهمتر بود زیر در زمینه سیاسی فعالیت و علیه دولت
عباسی قیام کردند؛ گرچه اکثرا منجر به شکست زیدیه شد ولی با پشتوانه
این قیامها به رشد و نمو خود ادامه دادند و بالاخره موفق به تشکیل دولت
در طبرستان شدند. از سوی دیگر فعالیتهای علمی چشمگیری داشتند.
شخصیتهای برجستهای مثل قاسم رسی ظهور کردند که پایهگذار اندیشه
مکتب زیدیه بود. واقفیه فرقه دیگری است که در جامعه شیعی زندگی
میکردند و بهخاطر نفوذی که داشتند از لحاظ علمی از همه فعال تر بودند
و فعالیت عمده آنان» ترویج احادیث مهدویت بود. اسماعیلیه در این زمان مخفیانه فعالیت میکردند گزارشی از فعالیتهای آنان ذکر نشده است.
فطحیه فرقه دیگری بود آنها با وجود انحرافاتی که داشتند نقش مهمی در
احادیث شیعه ایفا کردند. این نوشتار درصدد بررسی زمینه فعالیت فرقههای
شیعی در این نیم قرن است به ویژه زیدیه که همزمان؛ فعالیت سیاسی و
علمی را انجام میدادند
خلاصه ماشینی:
"فرقه زیدیه،از همه مهمتر بود زیرا در زمینه سیاسی فعالیت و علیه دولتعباسی قیام کردند؛گرچه اکثر منجر به شکست زیدیه شد ولی با پشتوانهاین قیامها به رشد و نمو خود ادامه دادند و بالاخره موفق به تشکیل دولتدر طبرستان شدند.
7گروهی از آل ابی طالب در رکابمحمد بن جعفر در مکه با هارون مسیب به جنگ پرداختند و محمد بن سلیمان حسنی،محمد بن حسن معروف به سیلق،علی بن حسین حسینی و علی بن جعفر صادق علیه السلام نیز همراهاو بودند.
2 شخصیتهای دیگر در این زمان احمد بن عیسی بن زید(157-247)،یحیی بن حسنبن جعفر(214-277)،ابو عبد الله محمد بن القاسم الرسی(200-284)و ابو عبد الله حسینبن حکم بن مسلم الحبری(م 284)هستند که تألیفات در موضوعات مختلفی داشتند و نقشبسیار مهمی ایفا کردند.
7اسماعیلیه مبارکیه معتقد بودند که بعد از امام جعفرصادق علیه السلام چون پسرش اسماعیل پیش از پدر درگذشت،امامت به محمد بن اسماعیل منتقلشد که سابع تام بود و دور هفت به او خاتمه یافته است.
2در این زمان فرقه واقفیهای موجود بود که برامامموسی کاظم علیه السلام توقف کردند و در زمینههای مختلف فعالیت داشتند.
ابراهیم بن عقبه،از اصحاب امام هادی علیه السلام بود از آن حضرت سؤال کرد:«آیا درنماز(قنوت)میتوانیم برواقفیه لعن کنم چون اینها گمراه هستند؟امام پاسخ دادند:«بلهمیتوانی در نماز برآنان لعن کنی!»5 ه)فطحیه بزرگترین گروه از پیروان امام جعفر صادق علیه السلام بعد از ایشان،مسنترین فرزندآن حضرت،یعنی عبد الله افطح را به جانشینی ایشان برگزیدند،شماری اندک از آنانکه امام راستین را میشناختند،از عبد الله درباره حلال و حرام و دیگر چیزها سؤالکردند تا او را بیازمایند."