چکیده:
این مقاله به تاراج آثار فرهنگی و نسخههای ارزشمند خطی ایران در دوران مشروطه
میپردازد.مؤلف با بررس اسناد بایگانیهای ایران و فرانسه، به سرقت از کتابخانه
سلطنتی کاخ گلستان در 1325 ق.اشاره میکند.در این سرقتها چندین نفر دست داشتند.از
جمله لسان الدوله کتابدار، آرشاک خان، رفی و ممتاز السلطنه.با وجودی که مقدمات
ایرانی، ردبرخی نسخهها را در نیویورک پیدا میکنند ولی موفق به بازگرداندن آنها
به ایران نمیشوند.
خلاصه ماشینی:
"بدین ترتیب، لسان الدوله بعد از بازگرداندن این نسخ آزاد شد و هیئت، که قصد داشت نتایج تحقیقات خود را نشان دهد در سپتامبر 1909/شعبان و رمضان 1327 نمایشگاهی برپا نمود و همه اشیای قیمتی باز یافته، از جمله نسخ خطی مذکور را به نمایش گذاشت (9:ی 2، ص 432-433).
واقع امر این بود که میرزا یوسف، یکی از همدستان او و مباشر کاخ که در دفاتر ثبت دست برده بود، برای فروش سهم خود در خارج از کشور به میرزا عبد الرحیم خان مفتح الملک، کنسول ایران در جده مراجعه نمود.
در ماه مه/جمادی الثانی و رجب، یک سال بعد از آخرین بازداشت لسان الدوله، ممتاز السلطنه برای پاسخ به بعضی سؤالات مربوط به فعالیتهای اقتصادی کتابدار سابق کتابخانه کاخ گلستان به عدلیه فراخوانده شد.
در آن هنگام لسان الدوله خود را مورد لطف و آزاد میپنداشت، حال آنکه از نظر قانون فقط برای مدت کوتاهی به قید ضمانت آزاد شده بود و از آنجا که لسان الدوله از همکاری خودداری ورزید و اقدام به فرار کرد، در 13 ربیع الثانی 1335 با حکم عدلیه دوباره به زندان افتاد(8: حکم جلب، 13 ربیع الثانی 1335)، ولی این بازدداشت هم چندان به درازا نکشید، چرا که با در نظر گرفتن عفو قبلی شاه در روز 5 جمادی الثانی 1335، بعد از چند جلسه استنطاق، با قید ضمانت آزاد شد(8:درخواست کابینه از احمدشاه درباره آزادی به قید ضمانت لسان الدوله، 25 اسفند 1335 و فرمان نخست وزیر به وزیر عدلیه، 5 جمادی الثانی 1335).
نسخهای از این سند در پرونده لسان الدوله که در سازمان اسناد ملی ایران در تهران نگهداری میشود موجود است(:8 تلگرام حسین علا به وزارت امور خارجه."