چکیده:
یکی از شاهکارهای مهم ملاصدرا اثبات حقیقت واحده مشککه «وجود» است. به قول بعضی از بزرگان، دو مسئله «اصالت وجود» و «مراتب تشکیکی وجود» دو بال اصلی حکمت متعالیه صدرایی را تشکیل میدهند. بنابراین، نقد هریک از این دو مسئله به منزله قطع یکی از دو بال حکمت متعالیه است. از اینجا میتوان به اهمیت مسئله تشکیک وجود پی برد. نوشتار حاضر نقد و بررسی مقالهای است که با عنوان «تشکیک در تشکیک وجود حکمت صدرایی» در شماره 29 معرفت فلسفی چاپ شده، و نگارنده درصدد دفاع از تشکیک وجود صدرایی، و پاسخ به اشکالات وارده است
خلاصه ماشینی:
"اشکال اول و پاسخ آن اشکال: مرتبه اعلای حقیقت وجود یعنی مرتبه واجبالوجود بر مراتب دیگر که تنزلیافته آن هستند، صادق نیست؛ پس نقیض آن باید صادق باشد، چون ارتفاع نقیضین محال است.
جالب است که نویسنده محترم مقاله مورد بحث به این مطلب بدیهی توجه نموده و آن را به صورت اشکال بر خویش مطرح کرده و پاسخ داده که خلاصه آن این است: نقیض واجبالوجود عدم صرف، و نیستی خالص است؛ عدم صرف نمیتواند متحدالمصداق با یک وجود باشد، وگرنه تناقض لازم میآید.
نویسنده محترم آن مقاله همین اشکال را به صورت دیگری تقریر میکند: نقیض مرتبه واجبالوجود بالذات محال بالذات است؛ زیرا اگر نقیض آن ممکنالوجود باشد، ممکن است که واقع شود، در حالی که نقیض آن یعنی واجبالوجود نیز ضرورت وقوع دارد.
اما چنانکه در پاسخ اشکال قبل گفتیم، مابهالاشتراک میان مرتبه واجبالوجود بالذات و بقیه مراتب امکانی (نسبت به واجب و ممکن بودن) لابشرط است، چنانکه از جهات دیگر نیز بشرط است؛ یعنی میتواند در مرتبهای با ویژگی «وجوب»، و در مراتب دیگر با ویژگی «امکان» تبلور یابد.
توضیح اینکه اگر وجود، حقیقت دارای مراتب تشکیکی باشد، لازمهاش این است که مراتب پایینتر از واجبالوجود (یعنی مراتب امکانی)، از سنخ حقایق وجودی باشند؛ در حالی که بنابر مذهب اصالت وجود، همه وجودات امکانی باید اصیل باشند.
و اصالت وجود با امکانی بودن آنها سازگاری ندارد؛ چون لازمه اصالت وجود این است که هر موجودی واجبالوجود بالذات باشد، به دلیل اینکه اصالت وجود معنایش این است که موجودیت عین ذات هر موجود است (چه واجب و چه ممکن)، و ثبوت ذات هر شیء برای خودش وابسته به غیر نیست و به جعل جاعل و تأثیر علت نیاز ندارد (چون ثبوت هر شیء برای خودش ضروری است، نه ممکن."