چکیده:
در این مقاله تلاش گردیده با استفاده از مدارک و نوشتههای جغرافی دانان و
مورخان اسلامی، جغرافیای تاریخی زرنگ (مرکز حکومتی سیستان) که هم اکنون
یک شهر مدفون شده ایرانی ـ اسلامی است روشن گردد، به نحوی که باستان شناسان
قبل از حفاری بتوانند نقشه شهر و هر یک از تأسیسات مهم و حدود آنها را به خوبی
تشخیص دهند.
سوابق تاریخی شهر و سیمای آن چون تعداد حصار و دروازه، مسجد، آتشگاه،
مدارس علمیه، قصرها، ضرابخانه، خزائن، زندان، بازار، کاروانسرا، کویها و سراها
شناسایی و توصیف شدهاند. روستاهای پیرامون شهر و سیستم آب رسانی آن و انهار و
باغها مورد توجه قرار گرفتهاند. در بخشی از مقاله به علل تباهی زرنگ چون عوامل
طبیعی و انسانی پرداخته شده و در پایان به موقعیت جغرافیایی آن بر اساس نقشههای
جغرافیا نگاران اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله تلاش گردیده با استفاده از مدارک و نوشتههای جغرافی دانان و مورخان اسلامی، جغرافیای تاریخی زرنگ (مرکز حکومتی سیستان) که هم اکنون یک شهر مدفون شده ایرانی ـ اسلامی است روشن گردد، به نحوی که باستان شناسان قبل از حفاری بتوانند نقشه شهر و هر یک از تأسیسات مهم و حدود آنها را به خوبی تشخیص دهند.
زرنگ مرکز حکومتی سیستان که روزگاری پایتخت ایران بود فراز و نشیبهای بی شماری را پشت سر گذرانده است، اقوام گوناگونی به آن یورش برده و پس از تخریب قسمتهایی آن را به تصرف خود در آوردند، با این حال، همیشه یک سیمای ایرانی ـ اسلامی داشته است.
(12) ملک شاه حسین سیستانی (نویسنده عصر صفوی) که خود اهل این دیار است در کتاب احیاء الملوک که در واقع مکمل تاریخ سیستان میباشد بنیان شهر زرنگ را به گرشاسب نسبت داده است.
خانهها و سراهای با اهمیتی که در حوادث مختلف تاریخ سیستان در شهر زرنگ از آنها نام برده شده بدین قرارند: «خانه براون و خانه شهرزادی به رندن و خانه نیش سر رندن»(42) «سرای ابراهیم قوسی و سرای حمدان یحیا که او را کلوک گفتندی»(43) خانه سرناوک، «سرای بوالحسینی، سرای بایوسفی، سرای ارتاشی در شارستان مقابل آب بزیان، سرای ابو جعفر قوسی، سرای امام فاخر بن معاذ که این آخری در رمضان سال 421 توسط عیاران غارت شد و در آتش سوخت."