چکیده:
دیوان خاقانی شروانی به عنوان یکی از بیش بهاترین میراث ادب پارسی، شایسته ی تصحیحی علمی و پیراسته است. علی رغم وجود سه تصحیح مشهور از این دیوان، همچنان اغلاط به نسبت زیادی در این چاپ ها دیده -می شود. در این مقاله با پشتوانه ی تحلیل شگردهای شخصی تصویرپردازی خاقانی، به معرفی معیاری نویافته و بنیادین در تصحیح بایسته ی دیوان شاعر می پردازیم و برای اثبات کارآمدی آن، شماری از ضبط های فاسد چاپ سجادی و کزازی را مورد تصحیح علمی و انتقادی قرار می دهیم.
خلاصه ماشینی:
6. شیوهی پژوهش در این پژوهش، براساس هنجار اصالت تصویری، نمونهوار به تصحیح علمی و انتقادی مواردی از اغلاط و ضبطهای فاسد چاپ سجادی و کزازی میپردازیم و پس از ذکر ضبط نادرست، ضبط اصیل را از میان نسخهبدلهای متن سجادی، چاپ عبدالرسولی و نسخهبدلهای محدود (و البته مهم) آن برمیگزینیم.
(خاقانی شروانی، 1316: 19) در نسخهی مجلس «تیسند» ثبت شده که به سه دلیل، ضبط اصیل است: اول اینکه بر اساس اصالت تصویری، شاعر در مصراع اول، خصمان و حاسدانش را از جهت «صفت» به پیل مانند کردهاست که اشاره به باطن و نهان آنها دارد؛ در مصراع دوم نیز باید ایشان را به حیوانی دیگر تشبیه کند تا هرچه بیشتر ایشان را تحقیر کند؛ از اینرو خصمان را به تیس تشبیه میکند که ظاهر و لقایی به ظاهر نکو دارند و در حقیقت، ذم موجهی به کار میبرد.
(شمیسا، 1387: ذیل نارنج) از اینرو با توجه به دردی مطبوخ در مصراع اول، جای سخنی باقی نمیماند که ضبط اصیل «شیشهی نارنج» است؛ شواهد به دست آمده از دیوان نیز این سخن را تأیید میکنند: آن می و نارنج را گر کس ندید در او قرصهی خور ز چرخ ترنجی آسمان شیشهی نارنج نماید ز گلاب با شفق صبح آنچنان آمیخته (خاقانی شروانی، 1374: 491) چو نارنج در شیشه بینی مصور (همان، 883) کز دمش بوی گلستان به خراسان یابم (همان، 295) با همین آگاهی، میتوانیم بیت فاسد دیگری را تصحیح کنیم: 7.