چکیده:
این مقاله در پی بررسی برخی ویژگی های فرهنگ دموکراتیک در شعر عصر مشروطه است . به این منظور ابتدا با اشاره به دیدگاه نظری مانهایم ، مفهوم دموکراسی تعریـف شده است . ساختار این مقاله بر اساس مفهوم فاصله زدایی مانهایم شکل گرفته اسـت . این مفهوم که ویژگی اصلی فرهنگ دموکراتیک است ، در پی حذف یا تحدید فواصل عمودی است . حاصل امر در حوزه های مختلف دارای وجوه بروز متفاوت اسـت کـه در مجموع سیمای کلی فرهنگ دموکراتیک را شکل می دهـد. برخـی از وجـوه ایـن سیمای کلی در حوزة ادبیات قابل رویت است . بخش دوم مقاله بـه ارائـة نمودهـای ادبی فرهنگ دموکراتیک پرداخته است . در نهایت و در جمع بندی نهایی ، ایـن مقالـه شعر عصر مشروطه را دارای ویژگی های دموکراتیک دانسته است .
خلاصه ماشینی:
"١. در این ادبیات ، ابیات بسیاری می توان یافت که نمونه ای از آن در سروده های شعرای پیشین موجود است ؛ برای مثـال بـه ایـن دو بیت توجه کنید: یـاری انـدر کـس نمـی بینـیم یـاران را چـه شـد دوســتی کــی آخــر آمــد دوســتداران را چــه شــد (حافظ ) یار یـار، امـروز یـاری نیسـت یـاران را چـه شـد کـس بـه کـس مهـری نـدارد دوسـتداران را چـه شـد (مشتاق ) تــا ز میخانــه و مــی نــام و نشــان خواهــد بــود ســـر مـــا خـــاک ره پیـــر مغـــان خواهـــد بـــود (حافظ ) تــا ز گــل نــام و ز گلــزار نشــان خواهــد بــود کـــار مرغـــان چمـــن آه و فغـــان خواهـــد بـــود (مشتاق ) (لنگرودی ، ١٣٧٥: ٥٤) فاصله گذاری در زبان و لحن ادبیات بازگشت زبان شعر و نثر دورة بازگشت در روزگاری عقب تر از تاریخ تولد خـویش مـی زیسـت .
اما بر اساس منظر این نوشتار، به سادگی می توان بر این استدلال پای فشـرد که حذف شاخص های اشرافی از شعر عرفانی سبک عراقی ، نـه تنهـا بـه معنـای تلطیـف فواصل دنیای پیشادموکراتیک نبود، بلکه خود وجهی از بسط آن نظام و ایجاد فواصـلی نوین در سطح مفاهیم بود.
شعر مشروطه و تلاش برای فاصله زدایی با تغییر شـرایط اجتمـاعی در پـی شکسـت ایـران از روس و انعقـاد قراردادهـای مـوهن گلستان و ترکمانچای ، هم چنین مهاجرت ایرانیان بـه سـرزمین هـای دیگـر و آشـنایی بـا برخی مفاهیم دنیای جدید در پی تضـعیف تـوان اقتصـادی کشـور، و ظهـور متفکرانـی برخوردار از درکی از انحطاط ایران ، گام های اولیه به سمت تغییر ادب پارسـی برداشـته شد."