چکیده:
شیخ بهایی دانشمند بزرگ شیعه، دانشهای قرآن، حدیث، فقه، اصول، عرفان، ریاضیات، معماری، ادبیات و شعر را با هنرمندی گرد آورده است.ابعاد مختلف علمی این عالم فرزانه شایسته بازشناسی و تحلیل است. این نوشتار به بررسی یکی از ابعاد شخصیتی او، یعنی توانایی علمیاش در دانشهای حدیثی پرداخته است. مجموعه دانشهای رجال، درایه و مصطلحات و فقه الحدیث و میزان پردازش به آنها در آثار شیخ بهایی به گونهای قابل ملاحظه است و ورود و خروج عالمانه و نوآوریهای تحسین برانگیزش قابل ستایش.
خلاصه ماشینی:
3 شیخ بهایی ـ که در مباحث مقدماتی کتاب فقهی مشرق الشمسین به برخی از مباحث درایه و مصطلحات میپردازد ـ کتاب فشرده خود، الوجیزه فی علم الدرایة را به طور متمرکز به این موضوع اختصاص داده است.
این کتاب ده صفحهای با وجود اختصار و کم حجمی ـ که ویژگی برخی از آثار شیخ بهایی است ـ بدون اجمال و ابهام به بررسی همه مسائل علم درایه پرداخته است.
اینک چند نمونه را بررسی میکنیم: الف: تعریف درایة الحدیث شیخ بهایی درایة الحدیث را چنین معنا میکند: علم یبحث فیه عن سند الحدیث و متنه و کیفیة تحمله و آداب نقله؛ 4 درایه علمی است که از سند حدیث و متن آن و چگونگی دریافت آن و آداب نقل آن بحث میکند.
در بیشتر این تعریفها به دو مبحث شیوههای دریافت حدیث و آداب نقل آن اشاره و یا تصریح نشده است؛ 1 در حالی که شیخ بهایی هر دو بحث را در تعریف خود قرار داده و بر اهمیت آنها در علم درایه تأکید نموده است.
حبل المتین و مشرق الشمسین نیز دو کتاب پر ارزش و دقیق شیخ در فقه و احکام هستند از آنجا که سبک فقهی این دو کتاب، به پیروی از کتب فقهی سدههای پیشین، فقه مأثور (روایی) است، بیشترین تلاش مؤلف بر فهم دقیق و ضابطهمند از احادیث فقهی متمرکز شده است.
پس اسناد و رجال حدیث بیش از پیش مورد توجه و تأمل قرار گرفت و کتب رجالی جدیدی تدوین شد شیخ بهایی یکی از عالمان این دوره است.