چکیده:
نسبت خود و دیگری به مثابه یک امر هویتی، در جامعه شناسی طنین خاصی داشته و لذا به عنوان یک مفروض در ذیل تعریف از فردگرایی عارضه ای برای روح مدرنیته غربی تلقی شده است. در این باب ایده های مهم در جامعه شناسی غربی (مارکسی، دورکیمی، وبری و زیملی) هر کدام به نوعی خواسته اند طرحی برای مواجهه با آثار نامناسب «تقابل خود و دیگری» در فرهنگ مدرنیته غربی ارائه دهند. از وجه مقایسه بیناتمدنی و بینادینی نیز باید به فرهنگ اسلامی ارجاع داد و لذا می توان به نص قرآن و سنت پیامبر اسلام (ص) به عنوان سرمتن معتبر و مستند برای تنظیم «نسبت اخلاقی خود و دیگری» اشاره کرد. این نوع نسبت کاوی به خصوص در متن معارف شیعی ـ به عنوان نمونه در طرح ایدئولوژیکی دکتر علی شریعتی، با مضمون «زیباترین روح پرستنده»، که درباره ابعاد اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، فلسفی و عرفانی دعای شیعی است ـ از ظرفیت های خوبی برخوردار است. از این حیث مسئله این است که از منظر «فلسفه اخلاق اجتماعی» و نیز «فلسفه اخلاق دینی» نسبت میان خود و دیگری چگونه در متن دعای شیعی طرح شده است. مفروض این مقاله این است که «گفتمانی» بودن متن دعای شیعی توانسته است آن را فراتر از یک متن معمولی دینی، به عرصه ای برای هویت سازی عقیدتی و اخلاقی با پیامدهای فرهنگی ـ اجتماعی برای مومنان تبدیل نماید. از این جهت این مقاله عهده دار بحثی مقدماتی و راه گشا برای پژوهش های بعدی در این باره است. به این منظور از موضع فلسفه اجتماعی اخلاق دینی، کاوشی هرمنوتیکی در ادبیات اصیل دعای شیعی انجام شده و انواع نسبت خود و دیگری در بافتار زندگی روزمره دینداران از این متون استخراج شده است.
The self-other relationship as an identification issue has been a serious matter in sociology and is considered as a problem for spirit of western modernity. Major western sociologists (Marx، Durkheim، Weber and Simmel) have tried to offer a plan for confronting the unsuitable effects of "confrontation of self and other" in the western modern culture. From the viewpoint of inter-civilizational and interfaith comparison، one should refer to the Islamic culture and hence the Quran and the tradition of the holy Prophet (PBUH) of Islam can be a sublime valid text for regulation of "ethical relation between self and other". The study of this relationship، particularly in the Shia teachings – for instance in the ideological project of Islam presented by the late scholar Ali Shariati titled، the Most Beautiful Worshipping Soul، which is about social، political، ethical، philosophical and mystical aspects of Shia invocation – enjoy very good capacities. Hence، the problem is: how is the relationship between self and other defined in the text of Shia invocation from perspective of philosophy of social ethics and philosophy of religious ethics The presupposition of the present research is that the discursive nature of the Shia invocation text has been able to transform it from an ordinary religious text to a domain for ideological، ethical identification with cultural-social consequences for the believers. Hence، the present research is a prelude to further research in this field. Therefore، a hermeneutical research in the original literature of Shia invocations has been conducted from the perspective of social philosophy of religious ethics to extract different relations of self and other in the texture of day-to-day life of the believers.
خلاصه ماشینی:
"و اجعل لی یدا علی من ظلمنی؛و لسانا علی من خاصمنی؛و ظفرا بمن عاندنی؛ و هب لی مکرا علی من کایدنی؛و قدره علی من اضطهدنی؛و تکذیبا لمن قصبنی (خداوندا به من دست نیرومندی بده برای مبارزه با کسی که به من ظلم میکند؛ و زبانی گویا بده برای کسی که با من ستیزه میکند؛و مرا در مقابل دشمنانم پیروزی بده و تدبیری عطا کن در مقابل کسی که مرا فریب میدهد و نیرویی بده در برابر کسانی که مرا در تنگنا میگذارند؛و قدرت تکذیب بدگویانم را فراهم کن)\نگرانی اخلاقی؛ دغدغه اجتماعی؛ تعهد اخلاقی؛ مسئولیت مصونیت اخلاقی\دعای مکارم الاخلاق: 187-181 همانگونه که از دلالتهای مندرج در این نمونه دعاهای شیعی استنباط میشود،در اینجا نقطه عزیمت در«مواجهه میان خود و دیگری»بیشتر مبتنی بر امر اعتقادی است تا امر اجتماعی.
همانگونه که ملاحظه میشود،در مقایسه با طرحهای نظری مرتبط(به ویژه فلسفه اخلاقی امانویل لویناس-مبنی بر«مسئولیت اخلاقی در قبال دیگری»براساس آموزههای دینی مسیحیت و یهودیت)و نیز آموزه ایدئولوژیکی علی شریعتی(مبنی بر«مملو بودن دعای شیعی از امر سیاسی مبارزه»)؛ما نشان دادیم که گفتمانیت دعای شیعی فراتر از این دو رأی از ظرفیتهای لازم برای شکل دادن به نسبت متوازن اخلاقی و اجتماعی خود و دیگری برخوردار است."