چکیده:
رساله ذهبیه یا مذهبه،نوشتاری در دانش پزشکی و منسوب به امام رضا علیه السلام است.در این نوشتار،به منظور ارزیابی اعتبار این رساله و صحت انتساب آن به امام رضا علیه السلام،ابتدا شواهد تاریخی،شهرت و نسخه های موجود به عنوان قراین انتساب رساله به امام بررسی شده و سپس سند و طرق آن مورد ارزیابی قرار گرفته و برای ارزیابی متن کتاب،از شواهد و قراین درون متنی و برون متنی بهره گرفته شده است.نتیجه این بررسی ها این است که انتساب کتاب الرساله الذهینه موجود،به امام رضا علیه السلام ثابت نیست و نمی توان با آن به عنوان«سنت»روبه رو شد و بدان عمل کرد.بخش پایانی نوشتار،مقایسه برخی مشابهات متنی رساله ذهبیه با منابع پزشکی کهن است.
خلاصه ماشینی:
شواهد تاریخی شیخ طوسی (م460ق) در کتاب الفهرست خویش و در معرفی آثار محمد بن حسن بن جمهور عمی بصری، از کتاب رسالۀ ذهبیه 1 ]الرسالة المذهبه 2 [ نام میبرد که محمد بن حسن بن جمهور، آن را از امام رضا( روایت کرده است.
از این رو، حتی با استدلال آیة الله خویی، تنها گزارشهای شیخ طوسی از محمد بن جمهور معتبر خواهد بود و دلیلی بر گزارش کردن رسالۀ ذهبیه توسط شیخ طوسی وجود ندارد.
قراین برونمتنی الف) مشابهت با متون طبی معاصر با امام رضا: مقایسۀ متن رسالۀ ذهبیه با دیگر متون طبی دورۀ هارون و مأمون، معلوم میکند که این رساله نیز نوشتاری همانند آنهاست و مطلب خاصی افزون بر آنها ندارد.
مقایسۀ تفصیلی این رساله با کتابهایی همچون الرسالة الهارونیة، نگاشتۀ مسیح بن حکم دمشقی، التذکرة المأمونیة فی منافع الأغذیة، نگاشتۀ جبرئیل بن بختیشوع و رسالة بختیشوع للمأمون العباسی فی تدبیر البدن، نشان دهندۀ نزدیکی کامل متون و حتی مشابهت در الفاظ است (به پیوست، مراجعه شود).
شیخ صدوق در کتاب ویژۀ خود برای امام رضا( با نام عیون أخبار الرضا( از مجالس امام یاد کرده و مناظرات ایشان را به تفصیل آورده است، ولی هیچ اشارهای به این مجلس، سخن امام و رسالۀ ذهبیه نکرده است.
4. مرحوم محقق کرکی (م940ق) _ که نسخۀ رسالۀ ذهبیه توسط ایشان استنساخ شده و به دست علامه مجلسی رسیده است _ نیز در کتاب فقهی گستردۀ خویش، یعنی جامع المقاصد، به این رساله استناد نکرده است.