چکیده:
از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺪﻛﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻧﻮای ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آن دوره، ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺮﺧﻲﺑﻨﺎﻫﺎ، آﺛﺎر ﻓﻠﺰﻛﺎری و دﻳﮕﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎی دﺳﺘﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﻮان اﺷﻌﺎر ﺷﺎﻋﺮان، ﺑﺮای ﻫﻤﻴﺸﻪ از دﺳﺖرﻓﺘﻪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در دوره ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ )ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺒﺮدﻫﺎ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎر(ﻧﮕﺎرش رﺳﺎﻻت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭼﻨﺪان روﻧﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊﻣﻜﺘﻮب، از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﻮان ﺷﺎﻋﺮان آن ﻋﺼﺮ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ درﺑﺎرﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ)134 ﺗﺎ 826 ﻫ( از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲداﻧﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ. ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دوره رﺳﺎﻻﺗﻲ در ﺑﺎبﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه، از ﺟﻤﻠﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﻴﺎم و رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮری، و ﺑﺨﺶﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟﺎﻣﻊاﻟﻌﻠﻮم )ﺑﺎب ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻢ(. ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺰﻣﻲ ورزﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﺳﺖ. از ﺳﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺰﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان از رﺑﺎب، ﭼﻐﺎﻧﻪ،ﭼﻨﮓ، ﺳﻨﺞ، ﺗﻨﺒﻮر، ﻧﻲ، رود، ﺑﺮﺑﻂ )ﻋﻮد، ﻣﺰﻫﺮ(، و دف ﻧﺎم ﺑﺮد. ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ رزﻣﻲﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻃﺒﻞ و ﻛﻮس و ﺑﻮرو ﭘﺮﻧﮓ و ﻧﻔﻴﺮ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ دو ﺳﺎز اﺧﻴﺮ ﺑﻪ اﻟﺐ ارﺳﻼنﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﮔﻤﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن از ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب، ﻧﻈﺎم دوازده ﭘﺮده )ﻣﻘﺎم( ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ روم و ﺑﻐﺪاد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
" 231/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1931 ﻣﻲدان ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻓﻠﻚ ﺳﻴﺮ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ از ﻣﻄـﺮﺑﻲ زﻫﺮه ﺑﺪﻳﻦ ﭼﺮخ ﮔــﻨﺪه ﭘﻴـﺮ ﺧﻮاﻫﺶﮔﺮی ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﻤﺎلاﻟﺰﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ ﻛــﻮ ﺑﻮد در زﻣــﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﻋـﻠﻢ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ زﻫﺮه را ز ﻓﻠﻚ دور ﻛﺮدهاﻳﻢ ای رﺷﻚ ﺟﺎن زﻫﺮه ﺑﻴﺎ ﺟﺎی او ﺑﮕﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻮری ﺧﻮد از داﻧﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻬﺮه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ، ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در دﻳﻮاﻧﺶ در 1 ﻗﻄﻌﻪای »در ﺑﻴﺎن ﻫﻨﺮﻫﺎی ﺧﻮد« ﺑﺎ ﻗﺪری ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ: ﻣﻨﻄﻖ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻫﻴﺎت ﺑﺪاﻧﻢ اﻧﺪﻛﻲ راﺳـــﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕـــﻮﻳﻢ ﺑﺎ ﻧﺼﻴﺐ واﻓﺮم 2 اﻳﻦ اﺷﻌﺎر اﻧﻮری ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ او از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دﻻﻟﺖ دارد: ﻏﺰﻟﻚﻫﺎی ﺧﻮد ﻫﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم در ﻧـــﻬﺎوﻧﺪ و راﻫـﻮی و ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ: دی ﮔــﻔﺖ ﺑﻪ ﻃـﻨﺰ ﻧــﺠﻢ ﻗﻮال ﻣﺴﺘﻢ ﻫﻤﻲ و راه ﻗﻠﻨﺪر ﻫﻤﻲزﻧﻢ ﻧﻴﺰ: در زﻧــــﮕﻮﻟﻪ ﻧــــﺸﻴﺪ داﻧـــﻲ ﮔﻔﺘــﻢ ﭼﻪ دﻫﻨﺪ از اﻳﻦ ﻓﺴﻮﺳﺖ در ﭘـــــــﺮدهی راﺳﺖ راه داﻧﻢ واﻧــــــــﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪی ﻋﺮوﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻛﻤﺎلاﻟﺰﻣﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲدان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪای ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﻮری آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ او ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ.
831/ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1931 ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن درﮔﻴﺮ ﻧﺒﺮدﻫﺎی داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺴﻴﺎری ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﺧﺘﺮاع ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻴﭙﻮر ﻓﻠﺰی ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﻮرو ﭘﺮﻧﮓ« و ﺳﺎز »ﻧﻔﻴﺮ« ﻛﻪ ﻫﺮدو ﺑﻪ اﻟﺐ ارﺳﻼن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ."