چکیده:
این مقاله، با محور قرار دادن اندیشه غزالی، به منزله یکی از بزرگ ترین متفکرانی که به تاثیر و تاثر متقابل میان ساحت های نفسانی قائل است، مسئله مهم تاثیر ساحت های غیر عقیدتی بر ساحت عقیدتی را ـ که از مباحث مطرح در حوزه معرفت شناسی معاصر است ـ با توجه به برخی از شاخص های فکری او پی گیری می کند. این شاخص های فکری عبارت اند از: اعتقاد غزالی به تاثیر غایات در چگونگی تعین یافتن ساحت عقیدتی، تاثیر احساس ها و خواسته ها بر چگونگی کارکرد ذهن، تاثیر وهم در باورآوری، دیدگاه غزالی در خصوص منشا مشهورات و ریشه های باورهای تقلیدی. این شاخص ها، چگونگی تاثیر احساس ها و خواسته های انسان بر باورهای او را از دیدگاه غزالی نشان می دهند.
خلاصه ماشینی:
"بحث و بررسی دربارۀ این ارتباطها که شامل تأثیر و تأثرات مثبت و منفی میان ساحتهای نفسانی است،در بحت چگونگی شکلگیری باورها برای پی بردن به اینکه انسان،با تکیه بر کدام نوع روابط و تأثیر و تأثرات میتواند در ساحت عقیدتی خود،به باورهایی صادق و تضمین شده دست یابد،اهمیت فراوان پیدا میکند.
»(غزالی،1416-الف،ص 272) این تأثیر وهم و خیال در کار عقل،ضمن اینکه میتواند خطایی ناظر به ساحت عقیدتی دانشته شود و با عنایت به چگونگی ارتباط میان مراتب معرفتی تبیین گردد، میتواند از منظر تأثیر عوامل عاطفی-ارادی بر فرآیند ایجاد باور هم مورد توجه قرار گیرد؛زیرا همین عوامل عاطفی-ارادی میتوانند انسان را به تحصیل باورهایی وهمی، نه عقلانی،بکشانند.
غزالی،این تأثیر وهم در کار عقل را-که در برخی حوزههای فکری بیشتر مصداق پیدا میکند-در قالب مثالهایی نشان میدهد و خطاب به شخص تعلیمی میگوید:این گرفتار شدن در وهم چنان است که اگر از او بخواهند«لا اله الا الله،عیسی ر سول الله»بگوید،به دلیل احساس نفرتی که طبعش از آن دارد،آن را نمیپذیرد؛زیرا تصور میکند که این سخن یک نصرانی است،حال آنکه اعتقاد حقی است اما در قالبی عرضه شده که احساس درونی خوبی نسبت به آن ندارد(دنیا،1367، صص 84-85؛غزالی،1408،ص 48).
»(غزالی،1964،ص 194؛و صص 218-219) نتیجهگیری آنچه از مداقه در برخی شاخصهای فکری غزالی-همچون رأی او در تأثیرگذاری غایات در ساحتهای غیرعقیدتی،تأثیر احساسها و خواستههای انسان در کارکرد ذهن،تأثیر وهم در ایجاد باور،و رأی او دربارۀ منشأ مشهورات و باورهای تقلیدی-به دست میآید این است که انسان،در دستیابی به باورهای خود در ساحت عقیدیی،به انحاء گوناگون تحتتأثیرات مثبت و منفی جنبههای عاطفی-ارادی خود قرار میگیرد."