چکیده:
ولایت در اندیشه ملاصدرا بیشتر صبغه قرآنی و عرفانی دارد. بعقیده وی ولایت که باطن نبوت است دو قسم عام و خاص دارد. ولایت عام، با استناد به قرآن، همه مومنین را شامل میشود. معنای خاص ولایت فنای سالک محب در ذات و صفات حقتعالی است. این ولی که انسان کامل و عارف بالله و خلیفه خدا در زمین تلقی میشود، دارای ولایت تکوینی بوده و مراتبی دارد. ولایت مطلقه مطابق روایات و بحکم براهین فلسفی، قبل از خلق، واسطه در خلقت؛ همراه خلق، راهنما و حجت برای آنان و بعد از خلق، باقی ببقای الهی است. پس ولایت بر خلاف نبوت، منقطع نبوده و بهمین جهت غایت نخست آن، هدایت امت نخواهد بود؛ زیرا غایت موجود برتر، بهره گیری موجود فروتر نیست. هرچند در برخی مراتب آن، خلق از او بهر مند خواهند شد. اما ظاهر نبوت که شریعت است. ولایتش تشریعی و هدفش هدایت بندگان است. این ولایت بعد از انقطاع نبوت، به امام معصوم میرسد و در زمان غیبت معصوم، مجتهدی که از نظر آگاهی به شریعت، بیشترین شباهت را به نبی دارد، این وظیفه را بعهده خواهد داشت. این وظیفه، ولایت سیاسی را نیز شامل است؛ زیرا انتظام امور خلق در گرو آن است.
خلاصه ماشینی:
"{o11o} اقسام ولایت از نظر ملا صدرا صدر المتالهین پس از بیان معنای لغوی ولایت،آنرا به دو قسم عام و خاص تقسیم میکند،ولایتعام برای هر کسی که ایمان به خدای آورد و عملصالح انجام دهد حاصل میشود؛{o12o}و ولایت خاصهمان فنای در ذات و صفات و فعل خداوند است.
اثبات دوام ولایت بعد از انقطاع نبوت{o34o} صدر المتالهین در ذیل حدیثی که بیان میکندحجت خدا قبل و بعد و همراه خلق وجود دارد،معتقد است این عقیده که نفوس کامله برای هدایتخلق آفریده شدهاند،یک توهم بیش نیست؛زیرا{o(27).
پس همانگونه که در باب ولایت تکوینی،نبیدارای دو وجه ثابت و حادث است که از جهت اولفیض را از محضر ربوبی دریافت میکند و از جهتدیگر آنرا در ایجاد خلق اعمال میکند،در بابولایت تشریعی نیز نبی دارای دو طرف«گوش»و«زبان»است که با یکی از جانب خداوند آموزههارا میگیرد و با دیگری به خلق اعطا میکند تا درجهت هدایتشان مفید افتد.
{o84o}اما از آنجا که زمین از خلیفه خدا خالی نخواهدماند؛زیرا بواسطه آن امور مردم انتظام پیدا میکند وعدالت حقیقی حاکم میشود که تمام مردم برای رفعنیاز و سر و سامان زندگی خود به آن روی میآورند،{o85o}*مردم بایددر علوم ظاهر از علمایظاهر پیروی کنند و در سیر وسلوک از اولیاء خدا بهره گیرند؛البته با ظهور حضرت مهدی(عج)این اختلافات و تفکیکهابرداشته خواهد شد.
اما از آنجا که زمین از خلیفه خدا خالی نخواهد ماند؛زیرا بواسطه آن امور مردمانتظام پیدا میکند و عدالت حقیقی حاکم میشود که تمام مردم برای رفع نیاز و سر و سامان زندگیخود به آن روی میآورند،و از سوی دیگر بجهت اینکه نبوت منقطع شده است،این ریاست به ائمهمعصومین و در زمان غیبت به مجتهدین واگذار شده است."