چکیده:
در قرن های نخست دوره اسلامی زبان عربی با سرعت زیادی در ایران گسترش یافت و به مرور زمان به زبان سیاسی و علمی و ادبی ایران در حوزه تمدن اسلامی تبدیل شد. در این میان عده زیادی از ایرانیان اهل ذوق و ادب به آفریدن آثار ادبی به زبان عربی پرداختند. به طوری که بازار شعر عربی در ایران به ویژه در قرن چهارم و پنجم رونقی تام و تمام گرفت. حمله مغولان به سرزمین ایران و بروز تحولات و نابسامانی های اجتماعی و سیاسی تاثیری شگرف بر جوانب مختلف جامعه و فرهنگ و ادبیات ایران گذاشت. این که یورش مغول و نابسامانی ها و تحولات اجتماعی ناشی از آن، چه پیامدهایی برای زبان و ادب عربی در ایران داشت مسئله ای است که این مقاله بدان پرداخته است و با تکیه بر دیدگاه های صاحب نظران و تحقیقات معاصران کوشیده است آن را تبیین نماید. بررسی انجام شده این واقعیت را مسجل ساخت که به همان میزان که تا پیش از حمله مغول بازار فرهنگ و دانش و ادب و از جمله ادب عربی در ایران گرم بود پس از حمله مغول به سردی گرایید؛ اما درخت ادب عربی در این مرز و بوم به کلی نخشکید، بلکه با جان گرفتن دوباره ادب فارسی، زبان عربی نیز به ضرورت به حیات خود ادامه داد و شاعران ایرانی که البته عمده آنان در اصل فارسی سرای بودند آثار فراوانی را به زبان عربی از خویش بر جای گذاشتند
In the earliest centuries of Islamic period، Arabic language was spread in Iran by accelerated rate and over time it has been converted into Iranian political، scientific، and literary language in the field of Islamic civilization. Amidst، many of Iranian intellectual and literate people created some literary works in Arabic so that an all-out Arabic verse market was highly boosting in Iran، particularly at 4th and 5th Hegira centuries (11th and 16th AD). Mongol invasion to Iranian homeland and arising some sociopolitical developments and failures crucially influenced on different aspects of Iranian community، culture، and literature. The fact that what consequences were resulted from Mongol invasion and social failures and developments for Arabic language and literature in Iran is a subject that will be discussed in this essay and the present paper has tried to interpret it by reliance on experts’ views and studies by contemporary researchers. The conducted survey demonstrated this fact that to the same extent the culture، science and literature market، including Arabic literature had been prosper in Iran، after Mongol invasion it was vanished; but، Arabic literature tree was not totally withered، instead، by revival of Persian literature، Arabic language also resumed its life necessarily and a lot of works in Arabic were left from Iranian poets، who were mainly Persian versifiers، of course
خلاصه ماشینی:
"(اقبال آشتیانی،ص 512 و 107) در نتیجه اگر تا قبل از حملۀ مغولان و خصوصا در قرن چهارم و پنجم،زبان عربی و عربیسرایی در ایران به قدری رواج داشت که صدها و هزاران ایرانی عربیسرای در سراسر ایران نغزترین اشعار را به زبان عربی میسرودند،در دورۀ مغول دیگر ا این حجم عربیسرایی خبری نبود و اگر تا پیش از مغول از سرودههای عربی ایرانیان دیوانها و دایرة المعارفها پدید آمده بود و کتابخانهها آکنده از اشعار عربی این مرز و بوم بود در عصر مغولان اوضاع به کلی متفاوت بود و حتی یک اثر مشابه یتیمة الدهر ثعالبی یا دمیة القصر باخرزی یا جریدة العصر و خریدة القصر عماد الدین اصفهانی پدید نیامد.
بعلاوه اثرات مخرب حملۀ مغول بر ادبیات بلا فاصله ظاهر نشد و بعدها خود را نمایان یافت و ادبیات در این دوره تا حدودی استمرار دوران قبل بوده و بهرغم ویرانی بغداد به دست هولاکو که ضربۀ سختی به تمدن اسلامی در ایران و به تبع ان علم و ادب و شعر در این کشور بود،با این حال زبان علم همچنان در ایران زبان عربی بود و سرودن شعر به زبان عربی همچنان تا چند قرن بعد استمرار داشت.
زبان و ادبیات عرب در دورۀ مغولان: اگرچه آنچه در بارۀ شعر و ادب فارسی در دورۀ مغولان گفته شد،چه از نظر رکود و کسادی بازار ان نسبت به قرنهای پنجم و ششم و چه از حیث استمرار شعر و ادب قرنهای پیشین و ویژگیهای ان در این دوره دربارۀ ادب عربی نیز صادق است اما زبان و ادب عربی خود وضع خاصی داشته که قابل بررسی و تحلیل است."