چکیده:
فتوت، یکی از مفاهیم مهم عرفان و تصوف است، که از همان آغاز پیدایش در میان عامه مردم، توجه اهل نظر،
عرفا و صوفیه را به خود جلب کرده و کتب و رسائل بسیاری در این زمینه، تألیف شده است. هفده رساله در این زمینه،
به تصحیح و تحقیق مهران افشاری در کتاب فتوت نامه و رسائل خاکساریه(تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1382) چاپ
شده است و در این گفتار، پس از مدخلی کوتاه درباره آیین فتوت، به معرفی، نقد و بررسی کتاب مذکور و مقایسه آن با
کتابهای فتوت نامه (تاریخ، آیین، آداب و رسوم، به انضمام رساله فتوتیه میر سیدعلی همدانی) تألیف و تصحیح دکتر
محمد ریاض، و کتاب آیین فتوت و جوانمردی تألیف دکتر اسماعیل حاکمی پرداخته شده است. نویسنده گفتار،
مشخصات رسائل فتوت و خاکساریه را که در کتاب فتوتنامه و رسائل
خاکساریه آمده، ذکر کرده است و در پایان مقاله، اغلاط چاپی آن را نیز برشمرده.
خلاصه ماشینی:
"مصحح در مقدمه مبسوط خود با عنوان «تاریخ، آیین، آداب و رسوم فتوت» مباحث زیر را به دقت مطرح کرده و توضیح داده است: معنی و مقصود فتوت، فرق فتوت اسلامی با فتوت قبل ازاسلام، موضوع فتوت اسلامی، تاریخچه فتوت، فتوت انبیا و صلحای قبل از اسلام، فتوت در زندگانی حضرت رسول(ص)، حضرت علی(ع) سرمشق فتیان و انعکاس این مطلب در ادبیات فارسی، علی(ع) و اسناد خرقه فتوت، ذکر علی(ع) در کتب جوانمردی، فتوت و تصوف، ملامتیه و فتوت، رابطه فتوت و تصوف و ملامت، سخنان بزرگان در حقیقت فتوت، شرایط و آداب و رسوم فتوت، امور منافی فتوت، امور لازم برای داوطلب مسلک فتوت، چگونگی ورود در جرگه فتیان، فتوت اجتماعی و تحولات عجیب آن، عیاری و شطاری، ترویج فتوت به وسیله بعضی از خلفا و پادشاهان اسلام، اخیت و رابطه آن با فتوت، مجامع فتیان، فتوت در اسپانیا و سیسیل، اصطلاحات مخصوص فتیان، فتوت و مفاهیم آن در ادبیات فارسی، فتوت در شبه قاره هند و پاکستان، فتوت و اصناف مختلف مردم، زوال نهایی فتوت، کتابهای معروف عربی و فارسی درباره مسلک فتوت...
کتاب آیین فتوت و جوانمردی از دکتر اسماعیل حاکمی، که گویا رساله دکترای اوست که در سال 1339 نوشته شده بوده است و چاپ کنونی، چنان که از «یادآوری» صفحههای 159 تا 162 برمیآید همان متن است بیاندک دستکاری و ویرایش، و در آن وجه تاریخی بر وجوه دیگر غلبه دارد، چنان که صرف نظر از آن چه به یعقوب لیث (ص 72 تا 120) مربوط میشود دو مبحث عمده کتاب هم به نقل «نمونههایی از داستانهای عیاران و جوانمردان» و «جوانمردان مشهور» اختصاص دارد؛ در حالی که همانگونه که پیش از این دیده شد در فتوتنامه دکتر محمدریاض اصل بر تعاریف نهاده شده است و همه اصطلاحات و تعبیرات فتوت و اصناف جوانمردان به دقت تعریف و تبیین شدهاند."