چکیده:
اسطوره،از دیدگاه پدیدارشناسی،دینی-آیینی است.روایت دربارهء ایزدان یا ایزد گونههایی است با قدرتهای جسمانی و روحانی فوق طبیعی،که مردم آن را حقیقی پندارند.با نگاهی به متون کهن در ادیان گوناگون به روایتهایی اسطورهای بر میخوریم که قهرمانان آنان گاه پیام آوران دینیاند چون نوح و سلیمان و گاه شهریاری ایزد گونه چون جم اوستایی که موضوع این مقاله است.مقالهء حاضر اسطورهء جم(جمشید)را در دو بخش بررسی میکند؛نخست جم از کهنترین مستندات هند و ایرانی(واداها و گاهان)بازیابی شده و در بخش های گوناگون اوستا مورد بازنگری قرار میگیرد،سپس نکاتی دربارهء این شخصیت اسطورهای که در آثار نویسندگان سدههای نخستین اسلامی،بیان میشود تا تحول بنمایههای اینروایت کهن در اقوال و تفاسیر روایانش در گذر زمان ملاحظه شود.
خلاصه ماشینی:
"و بنای شهرهای همدان(ملک الشعراء بهار<به تصحیح>،8131،ص 125)تیسفون،اصطخر در فارس(المقدسی،4731،ص 18) بابل و طوس(گردیزی،7431،ص 24)و حتی ساختن گرمابهها را به جمشید شاه نسبت میدهند(خیام،0331،ص 8)1او که باید به فرمان اورمزد بهترین و زیباترین تخمههای مردان و ستوران،سگان، پرندگان گیاهان و آتشهای سرخ سوزان را به«ور»برد،در متون دورههای بعد برپا دارندهء آتش فرنبغ در آتشکدهء خوارزم میشود(شهرستانی،5331،ص 102 و مسعودی،4431،ص 406)و چون ستوران و سگان و پرندگان را به«ور»هدایت میکند پس زبان آنان میداند، اینجاست که از جمشید در متون اسلامی بهعنوان شهریاری یاد میشود که زبان حیوانات را میداند(المقدسی،4731،ص 98)که این یکی از همگونیهای این شهریار ایرانی با سلیمان سامی است.
بررسی و تطبیق شخصیت جمشید،این پیش نمونهء آرمانی همهء شاهان،با همتایان او در اساطیر سایر ملل،چون پرومته یونانی،ازیریس مصری،یم هندی و سایمان و نوح سامی،خود داستان دیگری است که مجالی دیگر میطلبد،ولی در اینجا تنها به ذکر این نکته بسنده میکنیم که آمیختگی شخصیت جمشید با پرومته یونانی و ازیریس مصری،شاید برای ما آنچنان ملموس نباشد که آمیختگی این شخصیت با سلیمان و نوح پیامبر،و این نیز امری است طبیعی،زیرا همواره روایات و اسطورههای فرهنگهای گوناگون چون بر گردونهء زمان مینشینند،باهم برخورد کرده و درهم میآمیزند و مردمان که روایان آنانند کارکردها و خویشکاریهای شخصیتهای اینروایات را با آیینها و باورهای دیار خود به هم در میآمیزند تا با کلام خویش حقانیت بخشند،و چنین است که در متون اسلامی شخصیت جم ایرانی با سلیمان و نوح سامی درهم میآمیزد."