چکیده:
بدون تردید، از عوامل مؤثر در بقای دولتها (اعم از دینی و غیر دینی)، برخورداری
از اقتصاد سالم است. دولت فاطمیان با استقرار در مصر و شام برای هزینههای تبلیغاتی
داعیان اسماعیلی، مخارج گزاف دربار و رقابت با دولت عباسی و امویان اندلس، افزون
بر بهرهگیری از منابع مرسوم و مشروع گذشته، همچون خمس، زکات، جزیه، موقوفات
و...، با ابتکار عمل، از منابع جدیدی نظیر احتکار، نجوا، رباع و... نیز بهره گرفت و
توانست تا حدود زیادی بر قوام و دوام خود در بستر تاریخ اسلام بیفزاید.
مقالهی حاضر به بررسی منابع گوناگون درآمد در دولت فاطمیان میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"طغیان آب نیل که در بعضی کتب و منابع مهم تاریخی، همچون نجوم الزاهره و تاریخ ذهبی، به طور مرتب در وقایع هر سال ذکر میگردد، مؤید این مطلب است که تمامی دول حاکم در مصر و از جمله فاطمیان به این امر توجه نشان دادند و وسایل لازم را برای دستیابی به اهداف اقتصادی از طریق کشاورزی فراهم نمودند.
با استیلای کامل فاطمیان و مسلط شدن بر اوضاع، حجم تجاری ایشان در اواخر قرن چهارم قمری رشد بسیاری نمود و قدرت اقتصادی عراق به دلیل منازعاتی که در خلافت عباسی در شرق صورت میگرفت عملا کاهش یافت و تعدادی از تجار به دلیل ناامنی در بنادر عراق و اوضاع آشفتهی آن به مصر گریختند و بیشتر آنها در فسطاط (مصر قدیم) به فعالیت پرداختند و این امر برای فاطمیان بسیار مسرتبخش بود.
اگر چه فاطمیان با انگیزههای دینی روی کار آمدند و تبلیغات گستردهی آنان به جز مصر و شام، تقریبا شمال افریقا و شرق جهان اسلام را در برگرفته بود، ولی این نکته را نمیتوان از نظر دور داشت که در امر تبلیغ به جز انگیزههای دینی و اعتقادی، داشتن پشتوانهی اقتصادی یک ضرورت انکارناپذیر است و فاطمیان به این باور اساسی رسیده بودند؛ لذا آنها در طول 270 سال حکومت با بهرهگیری از منابع درآمد سنتی و شرعی اسلام، همچون خمس، زکات، جزیه، موقوفات و غیره دست به ابتکار عمل زدند و بعضی از منابع مالی و درآمدها، نظیر: احتکار، نجوا، رباع و..."