چکیده:
این نوشتار از نقش نیت در ارزش فعل اخلاقی سخن می گوید. نویسنده در آغاز به طرح چند پرسش راجع به نقش نیت می پردازد: ۱- آیا نیت در ارزش دهی به فعل نقش دارد یا خیر؟ ۲- بر فرض که نقش داشته باشد، آیا این نقش در ارزش فعل است یا فاعل یا هر دو؟ ۳- اگر در ارزش فعل نقش داشته باشد، چگونه با نظریه حسن و قبح ذاتی فعل که مورد قبول عدلیه است، سازگار می شود؟ در راستای پرسش های فوق، نویسنده نخست به تعریف نیت می پردازد. سپس به دیدگاه های موجود راجع به نقش نیت و نقد آنها پرداخته است. آن گاه با انتخاب نظریه نقش نیت در دو بعد فعل و فاعل، به رابطه آن با نظریه حسن و قبح ذاتی پرداخته و توجیهاتی را بیان کرده است
This paper deals with the role of intention in the value of moral action. In the beginning، the writer brings up some questions concerning the role of intention: 1. Does intention have any role in giving value to the action or not? 2. If it does have a role، is this role in the value of the action or the actor or both? 3. If it has a role in the value of the action، how would it be compatible with the inherent good and evil، which is approved by judicial court? In line with the above questions، the writer first provides a definition for intentions. Then، he goes on to address the existing viewpoints about the role of intention and to critique them. After that، choosing the theory of the role of intention in the two dimensions of action and actor، he addresses their relation with the theory of inherent good and evil and expresses some justifications.
خلاصه ماشینی:
"کلید واژهها: نیت/ ارزش فعل/ اخلاق/ حسن و قبح ذاتی پیش گفتار گرچه نقش نیت فاعل در ارزش فعل اخلاقی مورد پذیرش متکلمان و فیلسوفان مسلمان اخلاق است (مطهری، ۱/۳۰۱؛ جعفری، /۴۳۱؛ سروش، ۲/۱۴۵؛ مصباح یزدی، /۱۶۸؛ ملکیان، /۵۱۴) و منابع دینی نیز آن را تأیید می کند (برقی، ۲/۳۳؛ کلینی، ۱/۷۰؛ طوسی، ۱/۸۳)، اما پرسش های چندی در مورد آن مطرح است که نیازمند واکاوی دقیق تر این نظریه است.
نقد دلیل این دیدگاه با دو چالش جدی مواجه است: یکی اینکه نیت از نظر وجودی خود معلول فاعل است و حسن قبلی فاعل باعث پیدایش نیت حسن در وی می شود، با این حال چگونه می تواند بر حسن فاعل تأثیر بگذارد؟ دیگر اینکه اگر نیت تنها باعث تغییر مثبت یا منفی در فاعل می شود و در فعل تأثیری ندارد، پس چرا ثواب و عقاب یا ارزش به فعل نسبت داده می شود و گفته می شود فعل ثواب یا ارزش دارد؟ بلکه باید بگوییم فاعل ثواب دارد یا ارزشمند است و فعل را از دایره پاداش و کیفر و تحسین و تقبیح بیرون بدانیم.
اما اگر به معنای کمال و نقص یا سازگاری و عدم سازگاری با فطرت یا جنبه علوی و ملکوتی نفس انسان بدانیم، در این صورت قطعا نیت در حسن و قبح فعل نقش خواهد داشت؛ زیرا هر نوع کمال یا سقوط در رابطه با انسان به عنوان فاعل فعل ـ چنان که از منابع دینی استفاده می شود ـ، ارتباط مستقیمی با نیت وی دارد؛ «إنما الأعمال بالنیه و انما لإمرء ما نوی، فمن کانت هجرته الی الله و رسوله فهجرته الی الله و رسوله، و من کانت هجرته لدنیا یصیبها أو امرأه یتزوجها فهجرته الی ما هاجر الیه»."