چکیده:
مرثیهی شهرها یکی از انواع مرثیه است که شاعر در آن به توصیف شهرهای حادثه دیده و بیان دردها و رنجهای مردم آن شهرها که دستخوش خرابی و ویرانی گشتهاند میپردازد. این پژوهش مطالعهای با رویکردی تاریخی- تطبیقی به این نوع ادبی در دو ادب فارسی و عربی است و این نکات را تبیین میکند که رثای شهرها در دو ادبیات دارای علل و اسباب مشترک سیاسی و داخلی، تجاوز و حملهی بیگانگان به قلمرو اسلامی است که شاعران ایرانی و عرب، حادثه را مصیبت امت اسلامی دانسته و بدون در نظر گرفتن محدودهی جغرافیایی و زبانی به رثای شهرهای اسلامی پرداختهاند. همچنین مشترکات دینی و فرهنگی ادبای فارس و عرب موجب برخوردی یکسویه در بسیاری از مضامین رثای شهر گشته است که نشان از پلهای ارتباطی موجود بین دو امت از قدیم تاکنون دارد. عاطفهی صادق و سخنان بهدور از تکلف و تصنع، سرشار بودن از حکمتها و پند و اندرزها، وجود مفاهیمی دینی چون قضا و قدر ویژگی بارز قصاید عربی و فارسی در این زمینه است. همچنین این مراثی بخشی از مصادر تاریخی شهرهای حادثه دیده محسوب می شوند.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش مطالعه ای بارویکردی تاریخی -تطبیقی به این نوع ادبی در دو ادب فارسی و عربی است و این نکات را تبیین می کنـد کـه رثای شهرها در دو ادبیات دارای علل و اسباب مشترک سیاسی و داخلی ، تجـاوز و حمله ی بیگانگان به قلمرو اسلامی است که شاعران ایرانی و عـرب ، حادثـه را مصیبت امت اسلامی دانسته و بدون در نظر گرفتن محدوده ی جغرافیایی و زبـانی به رثای شهرهای اسلامی پرداخته اند.
همچنـین کتاب هایی چون الرثاء فی الشعر العربی از عباس الحلی و مرثیه سرایی در ادیبات فارسی تا پایان قرن هشتم از نصرالله امامی که هر کدام به نوعی اشاره به این نوع رثا داشته انـد، و مقالاتی چون بکاء القیروان فی الشعر المغربی القدیم از دکتر سعدبوفلاقة وفن الرثـاء بین عصرین ، المملوکی و العثمانی از دکتر نبیل خالد أبو علی از مهم ترین منـابع در ایـن باب و از پیشینه های تحقیق محسوب می شوند.
این قطعه ی شش هجایی در المسالک والممالک ، ابن خردادبه آمده اسـت که تعلق خاطر او به شهرش ، او را واداشت تا شعری بر ویرانی های سمرقند بسراید: «سمرقند کند مند/ بذینت کی افکند/ از شاش نه بهی / همی شه نه فهی » (ابن خردادبه ، ١٩٦٧: ٢٦) معنای آن چنین است : ای سمرقند خراب و ویران ترا بدین حال که افکند؟ تـــو از چـــاچ بهتـــری و تو همــواره خوبـــی (گلبن ، ١٣٥١: ١٠٥) این قطعه در کتاب مرثیه سرایی در ایران وبهار و ادب فارسی با اختلافاتی در برخی از الفاظ آمده است .