چکیده:
موضوع این نوشتار تحلیل اندیشه تاریخی ابن فندق است. مسئله بنیادین پژوهش حاضر این بود که شرافت علم تاریخ از نگاه ابن فندق در چیست؟ آیا او به سان دیگر مورخان عهد میانه اسلامی، متاثر از سنت ارسطویی، تنها به شرافت موضوعی و نفعی علم تاریخ قائل بوده و یا به شرافت روش دانشی تاریخ باور داشته است. نگارنده در این مقاله با مطالعه و ارزیابی آثار ابن فندق، به ویژه مقدمه مبسوط او در «تاریخ بیهق»، به این نتیجه رسیده است که علی بن زید بیهقی، اساسا به شرافت روشی دانش تاریخ قائل نبود و همانند دیگر مورخان عهد میانه اسلامی، تنها به شرافت موضوعی و نفعی علم تاریخ اعتقاد داشته است.
The present study aims to provide an analysis of the historical thoughts of Ibn Funduq. The basic question in the present research is “What is the superiority of the science of history in view of Ibn Funduq?” Was he، similar to other historians of the Middle Islamic Period، influenced by the Aristotelian tradition، merely for the subjective and beneficial dignity of history? Or did he believe in the methodological dignity of history as a science?
An investigation into Ibn Funduq’s writings، mainly his lengthy introduction in Tārikh، helped the author of this article reach the conclusion that Ali bin Zayd Beyhaqi did not principally believed in the methodological dignity of the science of history; rather، like all historians of the Middle Islamic Period، he merely believed in the subjective and beneficial dignity of history.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده در این مقاله با مطالعه و ارزیابی آثار ابن فندق،بهویژه مقدمۀ مبسوط او در «تاریخ بیهق»،به این نتیجه رسیده است که علی بن زید بیهقی،اساسا به شرافت روشی دانش تاریخ قائل نبود و همانند دیگر مورخان عهد میانۀ اسلامی،تنها به شرافت موضوعی و نفعی علم تاریخ اعتقاد داشته است.
مسئلۀ علمی مقالۀ حاضر،این است که آیا ابن فندق بر خلاف جریان غالب در فضای گفتمانی ایران دورۀ میانه،نگاه متعالی نسبت به جایگاه علم تاریخ در میان علوم دیگر دارد؟اساسا در طبقه علوم،ابن فندق چه جایگاهی برای تاریخشناسی قائل است؟اگر نگاه وی به علم تاریخ استعلاجویانه است،ریسه در چه مبانی فکری دارد؟و اگر خلاف این است،نویسنده در این زمینه از چه آبشخورهای فکری بهره برده است؟در نوشتار حاضر سعی میکنیم پاسخهای مناسبی به پرسشهای بالا ارائه کنیم.
مقالۀ دیگر در این باره با عنوان«تاریخ بیهق ابن فندق و رمز جامعیت آن»از ابو القاسم فروزانی(کتاب ماه تاریخ و جغرافیا،ش 44-45)است که در آن برخی از ویژگیهای مؤلف در توجه به تاریخ محلی بیهق مورد بررسی قرار گرفته است.
پرسشی که اینجا بلافاصله در ذهن ایجاد میشود این است که اساسا شرافت یک علم به چیست و تعریف ابن فندق از شرافت دانش تاریخ چیست؟ برای یافتن پاسخ مناسب به این پرسش به ناگزیر باید به موضوع طبقهبندی علوم و معیارهای آن در نزد اندیشمندان مسلمان توجه کنیم.
نتیجه: اگر ابن فندق سخن از شریف بودن علم تاریخ به میان میآورد،به دلیل شرافت موضوعی این دانش در کنار علوم دیگر مانند علم حدیث و علم الانساب است که مهمترین وظیفهشان تبیین و ترویج ابعاد و اجزاء مختلف تاریخ پیامبران و از جمله پیامبر اسلام و امت اوست."